گره معاملاتی چیست؟ و نحوه رفع آن

گره معاملاتی یکی از مهم ترین مفاهیم بازار بورس ایران محسوب می شود که به معنای قفل معاملات سهم در محدوده خاصی است. از این رو سازمان بورس به عنوان ناظر بازار موظف است برای آزادسازی سهم و ایجاد جریان معاملات اقدام به رفع گره می کند.

ما در این مقاله از مجله دونگی قصد داریم گره معاملاتی در بورس را بهتر بشناسیم و بدانیم اساسا در چه شرایطی ممکن است یک سهام دچار گره شود. از طرف دیگر باید بدانیم که روش‌ های رفع گره معاملاتی چیست و ناظر بازار چگونه از آن استفاده می کند.

نکته دیگری که در انتهای این مقاله به آن خواهیم پرداخت این است که گره معاملاتی تنها مفهومی مربوط به بازار بورس ایران نیست و ما در بازارهای جهانی مانند فارکس نیز شاهد این مفهوم هستیم، البته با تعریفی کاملا متفاوت و مجزا. در ادامه به این دست از موارد خواهیم پرداخت با ما همراه باشید.

فهرست مطالب:

• گره معاملاتی چیست؟
• علت گره معاملاتی
• حالت های قانونی گره معاملاتی
• حل گره معاملاتی در بورس
  • مثال‌ هایی از گره معاملاتی
• تأثیر گره معاملاتی بر بازار
• فرار از گره معاملاتی
• کرادفاندینگ، معجونی از کاهش ریسک
• گره معاملاتی در بازارهای جهانی
• سخن پایانی

گره معاملاتی چیست؟

گره معاملاتی به حالتی گفته می شود که خرید و فروش در خصوص یک سهم بنا به دلایلی امکان پذیر نباشد. به طور مثال یک سهم صف خرید بسیار شلوغی داشته باشد، اما در مقابل فروشنده ای حاضر نباشد سهم خود را به فروش برساند. از این رو قیمت این سهم بدون تغییر باقی خواهد ماند. این عدم معامله و عدم تغییر قیمت برای مدت طولانی باعث رکود در روند قیمتی سهام می شود.

این مسئله اتفاق چندان جذابی نه برای بازار و نه برای سرمایه گذاران است، از این رو سازمان بورس به عنوان ناظر بازار موظف است نسبت به رفع گره معاملاتی اقدام کند. به نوعی بازار بورس باید کاری کند که قیمت دستخوش تغییر شود که این کار به جز تغییر در روند عرضه و تقاضا امکان پذیر نخواهد بود. در مثال زده شده ناظر بازار باید کاری کند که جذابیت سهم برای متقاضیان کمتر شده و تمایل برای عرضه بیشتر شود، از این رو از میزان صف خرید کاسته و به تعداد عرضه کنندگان اضافه خواهد شد. بنابراین جریان معاملات در این سهم افزایش پیدا کرده و سهم شروع به حرکت می کند. همین موضوع در خصوص صف فروشی که تبدیل به گره معاملاتی شده نیز وجود دارد.

اما سوال اینجاست که چرا تنها در بازار بورس ایران مشکل گره معاملاتی با این تعریف وجود دارد؟ نظر شما چیست؟

بیشتر بخوانید: جدیدترین و بهترین سرمایه گذاری با 100 میلیون در سال 1403

علت گره معاملاتی

از اصلی ترین عوامل ایجاد گره معاملاتی در بازار بورس ایران، محدود بودن نوسان قیمتی در بازار است. در واقع در بازار بورس ایران سهامداران و سرمایه گذاران اجازه ندارند قیمتی خارج از محدوده تعیین شده پیشنهاد دهند.

به طور مثال حداکثر نوسان بازار بورس ایران از منی 5 تا مثبت 5 در نظر گرفته شده است. یعنی یک عرضه کننده تنها می تواند حداکثر 5 درصد کمتر از قیمت روز گذشته پیشنهاد فروش داشته باشد و یک متقاضی نیز تنها می تواند 5 درصد بیش از قیمت روز گذشته پیشنهاد خرید ارائه دهد.

شاید حفظ میزان سرمایه سهامداران و جلوگیری از ایجاد نوسان های پیش از حد در بازار بورس اصلی ترین عامل این تصمیم گیری باشد. البته کاملا طبیعی است که بازار بورس ایران در صورت آزاد بودن محدوده نوسان، در زمره پرنوسان ترین بازارهای جهان قرار خواهد گرفت، چرا که بازار بورس شاخص اصلی اقتصاد هر کشوری محسوب می شود.

تا جایی همه چیز خوب است که پیشنهاد قیمت در دل این محدوده پراکنده شده باشد، اما زمانی که یک سهم متقاضی خرید بالایی داشته و یا این که به هر دلیل سهامداران عمده ای یکباره قصد خروج از سهام را داشته باشند عملا سقف یا کف محدوده تعیین شده مملو از سرمایه گذاران خواهد شد. اینجاست که صف معاملاتی تشکیل شده و می تواند روند معاملات را کند کند.

بیشتر بخوانید: سرمایه گذاری با سود 50 درصد از چه روشی امکان پذیر است؟

حال اگر این روند به اندازه چند روز به نحوی کند شود که قیمت پایانی تغییر نکند، گفته می شود که گره معاملاتی ایجاد شده است. علت بسیاری از گره های معاملاتی در بازار بورس ایران همین محدوده نوسانی و صف های ایجاد شده است.

علت دیگری که می توان برای ایجاد گره معاملاتی در بازار بورس ایران عنوان کرد، مسئله حجم مبنا و تکمیل شدن آن است. در واقع اگر میزان معاملات به اندازه ای نباشد که حجم مبنا درصدی تغییر کند، عملا قیمت پایانی بی تغییر باقی می ماند. از این رو روند معاملات خود به خود دچار رکود و گره معاملاتی می شود.

به نوعی می توان گفت که نحوه عملکرد گره معاملاتی به نوعی است که قیمت پایانی برای مدت زمان مشخص (چند روز کاری) بدون تغییر باقی بماند. از این رو در قانون بازار بورس ایران گره معاملاتی به رسمیت شناخته شده و حالت های خاصی برای آن در نظر گرفته شده است.

بیشتر بخوانید: بهترین سرمایه گذاری با 1 میلیارد تومان

حالت های قانونی گره معاملاتی

گره معاملاتی در قانون ایران برای سه حالت کلی در نظر گرفته شده است:

• اگر یک سهم فارغ از تعداد برگه سهام به صورت پاپی برای 5 روز کاری درگیر صف خرید یا فروش باشد به نحوی که متوسط حجم معاملات انجام شده کمتر از 5 درصد حجم مبنا باشد.
• برای سهام های بالای 3 میلیارد سهم اگر مجموع معاملات 5 روز کاری به علت عدم تطبیق پیشنهادات عرضه کننده و فروشنده (در داخل محدوده نوسان) کمتر از حجم مبنا باشد.
• برای سهام های کمتر از 3 میلیارد سهم اگر مجموع معاملات 5 روز کاری به علت عدم تطبیق پیشنهادات عرضه کننده و فروشنده (در داخل محدوده نوسان) کمتر از دو برابر حجم مبنا باشد.

در صورت بروز هر کدام از این سه حالت گفته می شود که گره معاملاتی ایجاد شده است.  مسئله مهمی که در خصوص گره معاملاتی وجود دارد این است که بروز هر کدام از این سه حالت این اجازه را به ناظر بازار یعنی سازمان بورس و اوراق بهادار می دهد که بتواند نسبت به رفع گره در بورس و سهام مذکور اقدام کند، اما الزامی برای این کار در نظر گرفته نشده است.

یعنی سازمان بورس به عنوان ناظر بازار می تواند حتی با وجود ایجاد هر کدام از این حالت ها سهام را فاقد شرایط رفع گره معاملاتی بداند. در واقع ممکن ناظر بازار در شرایطی تشخیص دهد که گره ایجاد شده تقلبی بوده و یا سهامداران عمده حقیقی یا حقوقی با صف سازی قصد در استفاده از شرایط رفع گره معاملاتی را دارند. در این حالت سازمان بورس مانع از اجرایی شدن قوانین و مقررات رفع گره معاملاتی می شود.

بیشتر بخوانید: بهترین روش های سرمایه گذاری با سود روزانه در ایران

حل گره معاملاتی در بورس

حال با شناختن گره معاملاتی و حالت های پیش بینی شده بازار آن در قانون، نوبت این است که بدانیم قانونگذار و ناظر بازار چه روشی برای حل این مسئله ارائه کرده اند.

همانطور که در ابتدا عنوان کردیم، گره معاملاتی زمانی ایجاد می شود که عملا توازن میان عرضه و تقاضا بر هم خورده است. بنابراین ناظر بازار با بر هم زدن این حالت سعی می کند توازن میان این برقرار کند. به طور مثال اگر سهامی دارای صف فروش سنگین و بدون تقاضا باشد باید کاری کند که تقاضا افزایش و عرضه کاهش پیدا کند یا اگر سهامی دچار عدم انطباق پیشنهاد خرید و فروش شده باید جذابیت لازم را برای طرفین مهیا کرده تا معاملات روند عادی خود را پیدا کنند.

بهترین راهکار برای رفع گره معاملاتی عبور از علت گره معاملاتی است! در کلام ساده تر همانطور که در ابتدای این مقاله عنوان کردیم محدوده نوسانی خود به خود باعث ایجاد گره های معاملاتی می شود، بنابراین با جذف این محدوده یا گسترده کرده آن عملا می توان نسبت به رفع این گره اقدام کرد.

بر این اساس در صورت تشخیص ناظر بازار در صورتی که سهامی مشمول حالت گره معاملاتی شده باشد، در روز بعدی به مدت نیم ساعت (از ساعت 9 تا 9:30 دقیقه) در محدوده دو برابری کشف قیمت می شود. بدین ترتیب سهامداران و سرمایه گذاران می توانند در محدوده دو برابر نسبت به ارائه پیشنهاد عرضه یا تقاضا اقدام کنند. بعد از اتمام مهلت نیم ساعته، قیمت کشف شده به عنوان قیمت مبنا در نظر گرفته شده و حجم نوسان به حالت عادی باز می گردد.

نکته ای که باید در نظر بگیرید این است که در مدت کشف قیمت قانون حجم مبنا در نظر گرفته نشده و قیمت کشف شده به عنوان قیمت مبنا در ادامه معاملات در نظر گرفته می شود.

مثال‌ هایی از گره معاملاتی

بیایید با یک مثال تمام مفاهیم گفته شده از گره معاملاتی و مسیر حل آن را مورد بررسی قرار دهیم. فرض کنید که یک سهام با قیمت مبنا 100 تومان در بازار بورس وجود دارد. با در نظر گرفته نوسان 5 درصدی حداکثر قیمت پیشنهادی این سهم 105 و حداقل قیمت آن 95 خواهد بود.

حال فرض کنیم این سهم به علت صف خرید (تقاضای بالا) دچار گره معاملاتی شده باشد. ناظر بازار با تشخیص این گره دستور به رفع آن می دهد، از این رو در روز کاری بعدی به مدت نیم ساعت درصد نوسان سهم برای کشف قیمت جدید به ده درصد افزایش پیدا می کند. بنابراین حداکثر قیمت پیشنهادی 110 و حداقل قیمت پیشنهادی 90 تومان خواهد بود.

نکته ای که در خصوص کارکرد این روش باید بدانید این است که با افزایش درصد نوسان، عملا متقاضیان خرید امکان ارائه پیشنهاد بیش از محدوده نوسان عادی را پیدا کرده و این مسئله می تواند برای عرضه کنندگان جذاب باشد. بنابراین عرضه کنندگان ناخودآگاه جذب این معاملات می شوند. از طرف دیگر بالا رفتن قیمت فروش عامل دفع برای متقاضیان بوده و می توان صف خرید را رفته رفته سبک تر کند.

حال فرض کنید در طول این حراج نیم ساعته، قیمت 110 تومان برای سهم تعیین می شود، بدین ترتیب در باقی ساعت معاملات 110 تومان به عنوان قیمت مبنا با محدوده نوسان 5 درصد خواهد بود. بدین ترتیب سهام از حالت گره خارج شده و به روند معاملات باز می گردد.

بیشتر بخوانید: پیدا کردن و جذب سرمایه گذار از طریق دونگی

تأثیر گره معاملاتی بر بازار

گره معاملاتی و مسیر حل آن تاثیرات مختلفی در بازار بورس ایران و سایر سهام ها می تواند داشته باشد. گره معاملاتی نشان دهنده این مسئله است که اساسا عرضه و تقاضا در بازار بورس چندان آزاد نیست و سرمایه گذاران یا سهامداران امکان ارائه پیشنهادات متنوع در این بازار را ندارند. بنابراین شاید یکی از عمده ترین راه‌های جلوگیری از گره معاملاتی برای همیشه را بتوان حذف دامنه نوسان دانست.

از مهم ترین تاثیرات گره معاملاتی در بازار را می تواند رسوخ رکود و این گره به سایر سهام ها دانست. در واقع اگر یک سهم دچار گره معاملاتی شود خواسته یا ناخواسته سایر بازار نیز تحت تاثیر این گره قرار می گیرد و اگر سریع تر ناظر بازار به آن رسیدگی نکند عملا بازار می تواند دچار رکود شود. این مسئله در سهام های بزرگ و تاثیرگذار بیشتر خودش را نشان می دهد.

اما مسیر رفع گره معاملاتی نیز چندان بی نقص نیست. در واقع با رفع گره معاملاتی عملا جریان معاملات سهام آزاد می شود اما باید بدانید که این راه حل موقتی بوده و هیچ تضمینی مبنی بر عدم ایجاد آن وجود ندارد.

تاثیر منفی دیگر رفع گره معاملاتی را می توان ایجاد نوسان دو برابری در روند قیمت سهام دانست. در این حالت سهامداران ممکن است دچار زیان بیشتری شوند. بنابراین همانطور که می بینید حتی رفع گره معاملاتی نیز راه حل چندان منطقی در این بازار محسوب نمی شود و می تواند ریسک سرمایه گذاری را افزایش دهد. این نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشته باشید.

بیشتر بخوانید: بهترین سرمایه گذاری در ایران

فرار از گره معاملاتی

برای گریز از گره معاملاتی راهی جر خروج از بازار بورس وجود ندارد. در واقع بازار بورس ایران به واسطه قوانین خاص و نسبتا عجیب خود و همچنین دولتی بودن عمده سهام ها دارای ریسک سیستماتیک بالایی است. این دست از ریسک ها غیر قابل کنترل، پیش بینی و ردیابی است، بنابراین کاملا این امکان وجود دارد که در یک شرایط کاملا مساعد همه چیز بر علیه شما تمام شود و یا در یک حالت نزول بازار شما بتوانید سود دهی خوبی برای خود ایجاد کنید.

در کلام ساده تر شرایط بازار بورس ایران چندان ثبات خوبی ندارد و این را می توان از مشکلاتی مانند گره معاملاتی و مسکن های موقتی مانند رفع گره معاملاتی به خوبی متوجه شد. شاید برای شما عجیب باشد، اما موقعیت های مختلفی مانند بازارهای جهانی، بازار طلا، دلار و حتی کرادفاندینگ بر اساس اعطای وام می تواند گزینه های مناسبی برای مهاجرت مالی شما محسوب شود.

در بین گزینه های پیشنهاد شده، شاید تنها کرادفاندینگ باشد که مفهومی تازه محسوب شود. از این رو بهتر است کمی بیشتر در این خصوص بدانیم و آن را مورد بررسی قرار دهیم. یادتان باشد که یک سرمایه گذار باهوش همواره سعی می کند موقعیت های مختلف را مورد بررسی قرار دهد و بهترین آن ها را انتخاب کند. از این رو بهتر این است که کرادفاندینگ را بشناسیم و بدانیم این موقعیت سرمایه گذاری چه بازدهی و امکاناتی در اختیار ما قرار می دهد.

بیشتر بخوانید: روش هوشمندانه برای سرمایه گذاری با 500 میلیون تومان

کرادفاندینگ، معجونی از کاهش ریسک

کرادفاندینگ با ارائه ضمانت های معتبر مبنی بر بازگشت اصل سرمایه بهترین سرمایه گذاری است و عملا کاری کرده است که یکی از مهم ترین ریسک های سرمایه گذاری، یعنی ریسک کاهش میزان سرمایه به طور کلی از بین برود. بنابراین در دونگی یا هر پلتفرم دیگری که در این حوزه فعالیت می کند، عملا بازگشت سرمایه در پایان دوره اتفاق می افتد.
نکته دیگر این است که در این روش سرمایه گذاری، شرکت های سرمایه پذیر موظف هستند بر اساس تامین مالی صورت گرفته اهداف ارائه شده در طرح اقتصادی را محقق کنند. با تحقق این طرح ها سود محقق شده در پایان دوره باید به سرمایه گذاران پرداخت شود.

در برخی از طرح های توجیهی ارائه شده در دونگی شرایطی ایجاد شده است که علاوه بر بازپرداخت اصل سرمایه ضمانت های معتبری مبنی بر اجرای تعهدات شرکت های سرمایه پذیر قطعی شده است. از طرف دیگر سرمایه گذاران با حداقل نقدینگی (یک میلیون تومان) می توانند در دونگی و طرح های ارائه شده آن سرمایه گذاری کنند و از شرایطی مانند عدم پرداخت کارمزد و مالیات بهره مند شود.

توجه داشته باشید که در این مسیر سرمایه گذاران به عنوان سهامداران شرکت شناخته نخواهند شد و سرمایه آن ها تنها به صورت وام و با محدوده زمانی معین در اختیار شرکت ها قرار می گیرد. این نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشته باشید.

بیشتر بخوانید: چرا سود سرمایه گذاری کرادفاندینگ حلال و سود بانکی حرام است؟

گره معاملاتی در بازارهای جهانی

تا به این جا گره معاملاتی در بازار بورس ایران را مورد بررسی قرار دادیم و حتی راه جایگزین و فرار از این مسئله را هم عنوان کردیم. اما در ابتدای این مقاله عنوان کردیم که گره معاملاتی با تعریفی دیگر در بازارهای جهانی وجود دارد. پس بهتر است در انتها نگاهی اجمالی به این مفهوم جهانی نیز داشته باشیم.

به طور کلی چه در بازار های داخلی و چه در موقعیت های سرمایه گذاری جهانی زمانی که معاملات ساکن شده و حجم آن به شدت کاهش پیدا کند گفته می شود که گره معاملاتی ایجاد شده است. منتها در بازار بورس ایران گره معاملاتی به علت شرایط محدودیت های نوسانی ایجاد می شود و در بازارهای جهانی این مفهوم بر اساس یک واقعیت علمی رخ می دهد.

بیایید کمی ساده تر گره معاملاتی در بازارهای جهانی را توضیح دهیم. همانطور که می دانید یک روند (صعودی، نزولی یا رنج) به صورت ثابت و خطی حرکت نمی کند. یعنی در میان راه حالت های مختلفی به خود می گیرد که یکی از این حالت ها گره معاملاتی است.

در این حالت معاملات برای مدت زمان کوتاهی به شدت افت می کند و به نوعی معامله گران منتظر ادامه روند سهم می مانند. بنابراین در بازارهای جهانی گره معاملاتی با کاهش معاملات در میان یک روند شکل می گیرد و می توان آن را در بسیاری از موارد به عنوان یک عامل حمایت یا مقاومت قوی در نظر گرفت.
به طور مثال در روند صعود یک سهم، قیمت خاص 10 هزار تومان به عنوان یک قیمت رند (از نظر روانی) شناخته شده و بنا به دلایل مختلف می تواند به عنوان حداکثر صعود سهام معرفی شود. از این رو در این پله سهامداران از خرید یا فروش دست بر می دارند و منتظر ادامه روند سهام می مانند.

بنابراین به صورت ساده و کلی می توان گره معاملاتی را نوعی ایست در روند قیمت سهام دانست که به شکل های مختلف RBR، DBD، RBD، DBR دیده می شوند.

بیشتر بخوانید: بهترین سرمایه گذاری میان مدت در سال 1403

سخن پایانی

گره معاملاتی عمدتا مفهومی است که در بازار بورس ایران مورد استفاده قرار می گیرد. این مفهوم بدین معنی است که سهام برای مدت زمان مشخص (حداقل 5 روز کاری) دچار تغییر قیمت مبنا نشود. در این حالت گفته می شود که در روند معاملات سهام گره رخ داده و نیاز به تغییر توازن میان عرضه و تقاضا وجود دارد.

در این حالت ناظر بازار برای رفع گره معاملاتی اقدام به افزایش دو برابری دامنه نوسان برای مدت زمان مشخص کرده تا در این حالت امکان تغییر توازن میان عرضه و تقاضا کنندگان ایجاد شود. این نکته بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشته باشید.

همچنین عنوان شد که چه گره معاملاتی و چه مسیر حل آن چندان تاثیر مثبتی در بازار بورس ایران ندارد و شما می توانید با بررسی شرایطی مانند کرادفاندینگ از طریق پلتفرم دونگی به این پرسش مهم پاسخ دهید که آیا وقت آن نیست که از بازار بورس به سایر موقعیت های سرمایه گذاری مهاجرت کرد؟ آیا می‌دانید در دونگی می‌توانید از مشاوره سرمایه گذاری بهره‌مند شوید؟