آیا حذف ارز نیمایی بر قیمت کالا و بازار مالی تاثیر دارد؟ [ ارز نیمایی چه بود؟!]

حذف ارز نیمایی از سوی بانک مرکزی، تغییرات مهمی را در بازار ارز و اقتصاد کشور رقم زده و پیامدهای آن، از تاثیر بر قیمت کالاها تا تحولات در بازارهای مالی، به موضوعی داغ تبدیل شده است. این تصمیم که با هدف شفاف‌سازی نرخ ارز و حذف رانت اتخاذ شده، از یک‌سو فرصت‌هایی برای رشد اقتصادی ایجاد می‌کند و از سوی دیگر، چالش‌هایی همچون افزایش هزینه واردات و تورم را به همراه دارد. اما ارز نیمایی چیست؟ چرا ایجاد شد و حذف آن چه پیامدهایی دارد؟ برای درک این موضوعات و آگاهی از جزئیات بیشتر، همراه با دونگی باشید.

فهرست مطالب:

• حذف ارز نیمایی
• تاثیرات حذف ارز نیمایی
• ارز نیمایی چه بود؟
• سامانه ارز نیمایی، بستر تبادلات این ارز
• مزایا و معایب ارز نیمایی
• مزایای دلار نیمایی
• معایب دلار نیمایی 
• چگونه قیمت ارز نیمایی مشخص می‌شد؟
• ارز نیمایی به چه کسانی تعلق می‌گرفت؟
• ارز نیمایی به چه کالاهایی تعلق می‌گرفت؟
• ارز نیمایی چطور دریافت می‌شد؟
• حواله نیمایی چیست؟
• اختلاف ارز نیمایی و آزاد
• سخن پایانی 

حذف ارز نیمایی

بانک مرکزی در تازه‌ترین تصمیم خود برای تسهیل تجارت خارجی، گسترش بازار ارز تجاری و کنترل بازار ارز، اعلام کرد که از روز شنبه 24 آذر 1403 نرخ ارز نیما حذف شده است. همچنین در اطلاعیه‌ای تصریح کرده که سامانه نیما نیز از اول بهمن‌ماه 1403 به طور کامل کنار گذاشته خواهد شد. از این پس نرخ ارز نیما به صورت توافقی تعیین می‌شود و شرکت‌های پتروشیمی، پالایشی، فولادی، صنایع فلزات سنگین و فرآورده‌های نفتی می‌توانند از ابتدای بهمن ارز صادراتی خود را در بازار تجاری و با نرخ توافقی عرضه کنند.

طبق بخشنامه‌ای که بانک مرکزی در تاریخ 26 آبان 1403 صادر کرده، تمامی صادرکنندگانی که مشمول بند (2) ماده (8) آیین‌نامه اجرایی هستند، موظف‌اند برای رفع تعهد صادراتی، ارز حاصل از صادرات خود را از طریق بازار ارز تجاری در مرکز مبادله ارز و طلای ایران عرضه کنند.

با اجرای این تغییرات، از 24 آذر 1403 مبادلات ارزی در سامانه نیما با نرخ مرکز مبادله ارز و طلا انجام می‌شود؛ نرخی که در حال حاضر (3 دی 1403) حدود 62 هزار تومان است. این در حالی است که پیش‌تر نرخ ارز نیما 54 هزار تومان تعیین شده بود. هدف اصلی این سیاست ارزی جدید، یکسان‌سازی نرخ ارز است، اما اختلاف قابل‌توجه آن با نرخ قبلی نشان می‌دهد که نرخ رسمی ارز با افزایش چشمگیری مواجه خواهد شد.

بیشتر بخوانید: سرمایه گذاری مطمئن و پر سود در ایران را با دونگی تجربه کنید

تاثیرات حذف ارز نیمایی

حذف ارز نیمایی، به‌عنوان یکی از تصمیمات بزرگ بانک مرکزی، تاثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد کشور خواهد داشت. این تغییر به هدف حذف قیمت‌گذاری دستوری و کاهش رانت صورت گرفته است. عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد، معتقد است قیمت‌گذاری دستوری نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه با توزیع ناعادلانه منابع و ایجاد فساد، اقتصاد را دچار بی‌ثباتی می‌کند. او هشدار داده که بدون کنترل تورم، هر سیاست ارزی ممکن است در بلندمدت پایدار نباشد و ذخایر ارزی کشور را تهدید کند.

موافقان این تصمیم معتقدند که حذف ارز نیمایی و جایگزینی آن با ارز توافقی، گامی به سمت تک‌نرخی کردن ارز و شفافیت اقتصادی است. آن‌ها استدلال می‌کنند که این رویکرد باعث حذف رانت، افزایش سودآوری صادرات، و تقویت انگیزه تولیدکنندگان می‌شود. به باور برخی، این سیاست حتی می‌تواند مشکلاتی مثل لاشه‌فروشی را از بین ببرد و صف‌های طولانی تخصیص ارز را کوتاه کند. از سوی دیگر، صنایع صادرات‌محور، مانند پتروشیمی‌ها و فولاد، از این تصمیم سود خواهند برد، زیرا با واقعی‌تر شدن نرخ ارز، درآمد ریالی آن‌ها افزایش می‌یابد و شاخص بورس رشد خواهد کرد.

اما منتقدان این سیاست نگران افزایش هزینه واردات و پیامدهای آن هستند. صنایعی مانند خودروسازی و داروسازی، که وابسته به مواد اولیه وارداتی هستند، ممکن است با کاهش حاشیه سود و افزایش هزینه‌ها مواجه شوند. این وضعیت می‌تواند فشار بیشتری بر مصرف‌کنندگان وارد کرده و تورم را تشدید کند.
در نهایت، این سیاست دو لبه دارد؛ از یک سو، می‌تواند به شفافیت و کاهش فساد کمک کند، و از سوی دیگر، خطراتی مانند افزایش تورم و فشار بر معیشت مردم را به همراه دارد. موفقیت آن در گرو مدیریت صحیح و کنترل تورم است.

بیشتر بخوانید: محاسبه اقساط تسهیلات و سود وام بانکی

ارز نیمایی چه بود؟

ارز یا دلار نیمایی که مختصر شده کلمه نظام یکپارچه ارزی است، به نرخ ارزی اطلاق می‌شد که بانک مرکزی آن را برای تامین نیازهای ارزی واردکنندگان کالاها و خدمات اختصاص  می‌داد. این نرخ به طور مستقیم از بازار آزاد جدا بود اما مانند دیگر ارزها، بستگی به شرایط اقتصادی و بازار ارز کشور  داشت. نرخ دلار نیمایی معمولا پایین‌تر از نرخ ارز آزاد  بود. بانک مرکزی برای تامین نیازهای ارزی واردات کالاهای اساسی، دارو، تجهیزات پزشکی و سایر کالاهای ضروری این نرخ را تعیین  می‌کرد.

ایجاد دلار نیمایی در سال 2018 و در پی بحران ارزی ناشی از خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های اقتصادی شکل گرفت. در آن زمان، بازار ارز ایران با کمبود شدید مواجه بود و دولت برای کنترل بازار و جلوگیری از افزایش قیمت‌ها، اقدام به معرفی این سیستم کرد. هدف از ایجاد دلار نیمایی، تامین ارز مورد نیاز برای واردات کالاهای ضروری و کاهش فشار بر بازار آزاد بود. 

بیشتر بخوانید: سود سپرده 30 درصد و مقایسه آن با کرادفاندینگ؛ کدام بهتر است؟

سامانه ارز نیمایی، بستر تبادلات این ارز

تبادلات ارز و دلار نیمایی در بستر سامانه‌ای به همین نام انجام می‌شد. به عبارت دیگر صادرکنندگان واردکنندگان کالا باید از طریق این سامانه برای خرید و فروش دلار نیمایی اقدام کنند. این سامانه جامع تجارت، بستری برای تعیین شرایط خرید ارز نیمایی، نرخ دلار نیمایی و... بود که مخاطب اصلی آن فعالان بازار اقتصادی در زمینه صادرات، واردات و تامین‌کنندگان ارز بودند. برای فعالیت در این سامانه باید در آن ثبت‌نام کرده و این اقدام هم باید از سوی خریدار و هم از سوی عرضه‌کنندگان انجام می‌شد.

فعالیت رسمی این سامانه در اردیبهشت 96 آغاز شد و یکی از مهم‌ترین اهداف راه‌اندازی آن تسهیل در تبادلات تجاری بود. این سامانه با رویکرد حفظ منافع تجار و فعالان بازار تجارت خارجی در نوسانات شکل گرفت و تبادلات ارز در آن براساس نرخ مصوب بانک مرکزی انجام می‌گیرد. از دیگر اهداف راه‌اندازی این سامانه می‌توان به ثبت واردات و صادرات در پرتالی رسمی اشاره کرد تا میزان ارزی که از طریق صادرات به چرخه تجاری کشور بازمی‌گردد مشخص شود.

بیشتر بخوانید: جدیدترین و بهترین سرمایه گذاری با 100 میلیون در سال 1403

مزایا و معایب ارز نیمایی

ارز و دلار نیمایی چیزی حدود 6 سال بود که در بازار معاملات وجود داشت و مورد استفاده قرار می‌گرفت. این ارز از ابتدا با استقبال خوبی از سمت تجار و معامله‌گران مواجه شد و نیز انتخابی مناسب برای این گروه از فعالان اقتصادی محسوب می‌شد. استفاده از این سامانه نیما و این ارز، مزایا و معایبی دارد که در این بخش به آن‌ها می‌پردازیم: 

بیشتر بخوانید: بهترین سرمایه گذاری در ایران

مزایای دلار نیمایی

• کنترل بازار ارز: یکی از مهم‌ترین مزایای دلار نیمایی این بود که می‌توانست نوسانات شدید بازار ارز را کاهش دهد. با تعیین نرخ ارز نوع نیمایی، دولت می‌توانست میزان عرضه و تقاضا را در بازار ارز تنظیم کند و از بروز بحران‌های ارزی جلوگیری کند.
• حمایت از واردات کالاهای اساسی: این ارز به واردکنندگان کالاهای اساسی مانند دارو، غذا و تجهیزات پزشکی کمک می‌کرد تا این کالاها را با نرخ مناسب وارد کشور کنند. این امر باعث جلوگیری از افزایش قیمت‌ها و تامین نیازهای اولیه مردم می‌شد.
• کاهش فشار بر بازار آزاد: خرید ارز نیمایی می‌توانست فشار را از روی بازار آزاد بردارد و از افزایش قیمت ارز در بازار آزاد جلوگیری کند. این موضوع می‌توانست به کاهش تورم و بهبود شرایط اقتصادی کمک کند.
• تسهیل روند واردات: با استفاده از دلار نیمایی، واردکنندگان می‌توانستند به راحتی ارز مورد نیاز خود را تامین کرده و روند واردات کالاهای ضروری تسهیل می‌شد.

بیشتر بخوانید: چگونه پولمان را دو برابر کنیم؟

معایب دلار نیمایی 

• عدم کارایی کامل در کنترل بازار: یکی از معایب دلار نیمایی این بود که ممکن بود در کنترل کامل بازار ارز موفق نباشد. برخی از افراد و شرکت‌ها ممکن است به دنبال این ارز با اهداف دیگری همچون سفته‌بازی باشند.
• تقلب و فساد: در برخی موارد، ممکن بود افراد و واردکنندگان از دلار نیمایی برای مقاصد غیرقانونی استفاده کنند، برای مثال واردات کالاهای غیرضروری و فروش آنها با نرخ‌های بالاتر در بازار آزاد نمونه این مقاصد  بود. این موضوع می‌توانست باعث فساد و ایجاد بی‌اعتمادی در سیستم ارزی کشور شود.
• وابستگی به بانک مرکزی: این ارز به شدت وابسته به سیاست‌های بانک مرکزی  بود. اگر بانک مرکزی نمی‌توانست به‌طور موثر سیاست‌های ارزی خود را اجرا کند، ممکن  بود این سیستم دچار مشکلاتی مانند کمبود ارز و افزایش قیمت‌ها شود.
• عدم شفافیت: یکی دیگر از مشکلات این ارز، عدم شفافیت در تعیین نرخ ارز و نحوه تخصیص آن  بود. واردکنندگان ممکن است با مشکلاتی در دسترسی به ارز و دلار نیمایی مواجه شوند که این موضوع می‌تواند باعث بروز نارضایتی در بازار شود.

چگونه قیمت ارز نیمایی مشخص می‌شد؟

 نرخ ارز دولتی نیمایی بسته به نوع ارز آن متفاوت  بود. هرچند این نوع ارز را بیشتر با دلار می‌شناسند اما پول دیگر کشورها هم به عنوان ارز خارجی نیمایی تعیین نرخ شده و در معاملات مورد استفاده قرار می‌گرفت. با این حال، نرخ ارز نیمایی توسط دولت و بانک مرکزی تعیین می‌شد. تعیین نرخ ارز رسمی نیمایی براساس مکانیسم عرضه و تقاضا، شرایط اقتصادی و ارزی و... تعیین می‌شد و تورم نیز نقشی اساسی در آن  داشت. 

عرضه و تقاضا برای تعیین نرخ دلار نیمایی، به این صورت انجام  می‌شد که صادرکنندگان، ارز خود را با قیمت پیشنهادی به واردکنندگان می‌فروشند. این فرآیند هم به صورت مستقیم و هم توسط کارگزاران بانک‌ها و صرافی‌ها انجام  می‌شد. 

بیشتر بخوانید: بهترین سرمایه گذاری میان مدت در سال 1403

ارز نیمایی به چه کسانی تعلق می‌گرفت؟

یکی از سوالات رایج در مورد این ارز، افراد و گروه‌هایی است که امکان استفاده از آن را داشته یا به عبارتی، دلار نیمایی به آن‌ها تعلق می‌گرفت. در پاسخ باید گفت که این ارز به طور عمده در اختیار فعالان بازار تجارت خارجی، یعنی واردکنندگان و صادرکنندگان قرار داشت. واردکنندگان گروه هدف اصلی این ارز بودند و با استفاده از آن می‌توانند کالاهای مورد نظر را با نرخی کنترل‌شده خریداری کنند. 

صادرکنندگان نیز با این ارز در ارتباط بوده و بعد از فروش و عرضه کالا به مشتریان خارجی، ارز دریافتی را به این سامانه وارد می‌کردند. این اقدام علاوه بر تامین ارز برای واردکننده باعث ایجاد شفافیت و نظم در بازار ارز نیز می‌شد. به جز این دو گروه، برخی شرکت‌ها و موسسات که حوزه فعالیت آن‌ها خدمات بین‌المللی بود نیز امکان بهره‌گیری از این ارز را  داشتند. به عبارت دیگر، این ارز به افرادی تعلق می‌گرفت که در تامین نیازهای اقتصادی کشور، جایگاه اساسی داشته باشند. 

بیشتر بخوانید: بهترین روش های تامین مالی زنجیره ای برای کارآفرینان

ارز نیمایی به چه کالاهایی تعلق می‌گرفت؟

در تعریف ارز نیمایی گفته شد که این ارز مطابق قوانین کشور به تامین‌کنندگان کالا از طریق واردات یا صادرات تعلق می‌گرفت. در تخصیص این ارز، نوع کالا نیز حائز اهمیت بوده و کالا باید مشمول این ارز باشد. کالاهایی که امکان استفاده از دلار نیمایی برای خرید آن‌ها وجود داشت، در دو دسته جای می‌گرفتند. این کالاها یا باید جزو کالاهای اساسی باشند که هزینه خرید و ارز آن‌ها از سمت منابع ارزی دولت تامین شود یا کالاهای واسطه و سرمایه‌ ای که ارز آن‌ها از سمت شرکت‌های صادرکننده محصولات فولادی، فلزی و... تامین می‌شود. از نمونه کالاهایی که با این نوع ارز قابل خرید هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در نوع اول:

• برنج
• کود
• صنایع غذایی، شیلات، دام، طیور و دامپزشکی
• سم
• گوشت مرغ
• تخم‌مرغ
• تجهیزات و لوازم پزشکی
• صنایع شیمیایی و پلیمری
• گندم
• واکسن‌ها و کیت‌های پزشکی
• ماده اولیه غذا، شیرخشک، مکمل و…
• کاغذ
• دارو و مواد اولیه دارو

و در نوع دوم:

• کالاهای الکترونیکی، برقی، مخابراتی و…
• تجهیزات، ماشین‌آلات و قطعات خودروسازان
• واردات انواع پلاستیک و لاستیک
• محصولات و مواد سلولزی و شیمیایی
• محصولات نساجی، پوشاک و چرم 

ارز نیمایی چطور دریافت می‌شد؟

جهت ثبت نام ارز نیمایی و خرید آن، ابتدا نیاز بود به سامانه جامع تجارت مراجعه کنیدپیش از مراجعه به این سامانه باید درخواست خود مبنی بر دریافت این ارز را به بانک عامل مراجعه ارائه کرده و تاییدیه بانک مرکزی را نیز دریافت کرد. برای استفاده از این سامانه باید تاییدیه‌های لازم را داشت. پس از دریافت این تاییدیه‌ها کافی بود به سامانه ارز نیمایی مراجعه کرده و از منوی عملیات، گزینه خرید ارز را انتخاب کرده و درخواست خود مبنی بر خرید این نوع ارز را ثبت کرد. 

پس از طی کردن این مراحل صرافی‌های مجاز و فعال در سامانه نرخ ارز و قیمت‌های پیشنهادی خود را به شما اعلام کرده و این امکان را خواهید داشت که به مقایسه آن‌ها پرداخته و در نهایت، یکی را انتخاب کرد. پس از تایید قیمت یکی از صرافی‌ها باید وجه ریالی آن را به حساب صرافی واریز کرده و صراف نیز حواله دریافت ارز را به شما ارائه می‌کرد. 

بیشتر بخوانید: فرصت ها و طرح های سرمایه گذاری جمعی

حواله نیمایی چیست؟

حواله نیمایی به این معناست که ارز مورد نیاز واردکنندگان از محل ارزهای حاصل از صادرات تامین می‌شد. در این فرآیند، صادرکنندگان ارز خود را در سامانه نیما عرضه کرده و واردکنندگان با درخواست خود این ارز را خریداری می‌کنند. این حواله به صورت الکترونیکی انجام شده و تمامی مراحل آن زیر نظر بانک مرکزی و از طریق بانک‌ها یا صرافی‌های مجاز صورت می‌گرفت.

به عبارت دیگر این حواله، دستور پرداخت ارز به واردکننده برای انجام فعالیت‌های تجارت خارجی بود. واردکنندگان با در اختیار داشتن این حواله و ارائه آن به مراجع هدف مانند صرافی یا کارگزاری‌ها می‌توانستند مقدار ارز خریداری شده را در حساب بانکی خود دریافت کنند. 

این حواله صرفا برای فعالان بازار تجارت صادر می‌شد و موضوعاتی مانند نحوه خرید ارز نیمایی با کارت ملی و... برای دیگر اشخاص امکان‌پذیر  نبود. به عنوان یک فعال اقتصادی باید به این نکته نیز توجه داشته باشید که ارز و دلار نیمایی سقف مشخصی برای هر فرد داشته و تا میزانی معین به شما پرداخت می‌شد.

بیشتر بخوانید: پیدا کردن و جذب سرمایه گذار از طریق دونگی

اختلاف ارز نیمایی و آزاد

اصلی‌ترین تفاوت ارز و دلار نیمایی و ارز آزاد در نوع نرخ‌گذاری و استفاده از آن‌ها  بود. نرخ دلار نیمایی نرخی است که توسط سامانه نیما برای تامین ارز مورد نیاز واردات تعیین می‌شد و در بیشتر موارد پایین‌تر از نرخ ارز آزاد  بود. این نرخ به‌صورت مدیریتی و بر اساس عرضه و تقاضا در این سامانه تنظیم  می‌شد. 

در مقابل، نرخ ارز آزاد اما نرخی بود که در بازار آزاد بر اساس عرضه و تقاضای واقعی و بدون دخالت مستقیم دولت تعیین می‌شد و معمولا به دلیل شرایط اقتصادی، تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی، بالاتر از نرخ نیمایی  بود. این اختلاف می‌توانست باعث ایجاد رانت، تفاوت در هزینه واردات و انگیزه‌هایی برای سوءاستفاده از منابع ارزی شود.

بیشتر بخوانید: سرمایه گذاری با ضمانت‌نامه بانکی تعهد پرداخت و سود تخمینی

سخن پایانی 

ارز یا دلار نیمایی، ابزاری ضروری در کشور بود که توسط بانک مرکزی و دولت برای یکپارچه‌سازی نظام اقتصادی در حوزه صادرات و واردات تعیین شده بود. این سیستم مزایای زیادی از جمله کاهش نوسانات بازار ارز، حمایت از واردات کالاهای اساسی و کاهش فشار بر بازار آزاد داشت. با این حال، مشکلاتی مانند فساد، تقلب، و عدم شفافیت نیز وجود داشت که باید مورد توجه قرار می‌گرف و تدابیر امنیتی در مورد آن‌ها اجرا می‌شد. این ارز را با ارز آزاد یا ارز دولتی اشتباه نگیرید و به تفاوت ارز نیمایی و ارز آزاد نیز در زمان خرید آن توجه داشته باشید. مشاوره سرمایه گذاری را با دونگی تجربه کنید.