اوراق صکوک چیست؟ + مزایای سرمایه گذاری در صکوک

صکوک یا اوراق مالی اسلامی، یکی از ابزارهای مهم تامین مالی در بازار سرمایه است که به عنوان جایگزینی سازگار با اصول شریعت برای اوراق قرضه طراحی شده است. این اوراق در واقع نوعی اوراق بدهی هستند که شرکت ها یا سازمان های مختلف برای جذب سرمایه و اجرای پروژه های خود منتشر می کنند. اوراق صکوک به دلیل ساختار شفاف و ریسک پایین، مورد توجه بسیاری از سرمایه گذاران قرار دارند. همچنین این اوراق علاوه بر ایجاد فرصت سرمایه گذاری مطمئن، نقش مهمی در گردش سرمایه و توسعه اقتصادی ایفا می کنند. در ادامه این آموزش از مجله دونگی، به معرفی انواع صکوک می پردازیم و روش های سرمایه گذاری در آن را بررسی می کنیم تا با این ابزار مالی بیشتر آشنا شوید.
فهرست مطالب:
صکوک چیست؟ معرفی کلی و کاربرد
اوراق بدهی یا اوراق قرضه انواع مختلفی دارند که صکوک یکی از آن هاست. صُکوک در زبان عربی جمع واژه صَک به معنی سند است. به علاوه ریشه این کلمه معادل واژه انگلیسی Cheque یا همان چک در فارسی است. اوراق صکوک به زبان ساده، یکی از روش های متداول تامین سرمایه در کشورهای اسلامی هستند که طراحی و اجرای آن ها بر اساس موازین شریعت انجام می گیرد. این اوراق به عنوان اوراق قرضه اسلامی هم شناخته می شوند.
با این نوع اوراق بهادار اسلامی، خریداران به طور مشاع مالک بخشی از یک یا چند دارایی و منافع حاصل از آن می شوند. این اوراق که می توانند دارای درآمد ثابت یا متغیر باشند، در بازار ثانویه معامله می شوند و اساس آن ها بر مبانی اسلامی استوار است. نکته مهم در مورد صکوک این است که خود اوراق باید دارای پشتوانه و ارزش واقعی باشند. به عبارتی صدور آن ها بر پایه فعالیت های سفته بازی یا معاملات بدون ایجاد ارزش افزوده مجاز نیست. از آنجا که اوراق قرضه متکی بر بهره در دین اسلام ممنوع است، کشورهای اسلامی برای جایگزینی این نوع اوراق، صکوک را منتشر کرده اند تا از شیوه ای مجاز برای تامین مالی استفاده کنند.
تفاوت صکوک با اوراق قرضه
در مورد تفاوت صکوک با اوراق قرضه می توان به چند مورد زیر اشاره کرد:
صکوک اسلامی بر پایه دارایی های واقعی منتشر می شود و بیانگر مالکیت مشترک خریداران بر آن دارایی هاست، اما اوراق قرضه صرفا سندی برای تعهد بدهی به شمار می آید.
بهای اوراق صکوک وابسته به ارزش دارایی موضوع قرارداد است، در حالی که ارزش اوراق قرضه مستقیما به میزان اعتبار ناشر آن ارتباط دارد.
در صکوک، هرگونه افزایش در ارزش دارایی اصلی باعث رشد ارزش خود اوراق می شود، اما در اوراق قرضه چنین رابطه ای وجود ندارد.
انواع صکوک
انواع اوراق صکوک چیزی حدود 10 نوع از اوراق قانونی و اسلامی را شامل می شوند. اوراق مرابحه، استصناع، اجاره، مشارکت و... از جمله مشتقات و انواع صکوک هستند که هر کدام در شرایطی خاص مورد استفاده قرار می گیرند. در ادامه به معرفی مهم ترین و پرکاربردترین انواع این اوراق می پردازیم.
صکوک اجاره
اوراق اجاره نوعی از اوراق بهادار هستند که مالکیت مشترک خریداران بر بخشی از یک دارایی مشخص را نشان می دهند. به عبارتی اوراق صکوک به زبان ساده در این دسته، حق بهره برداری از منافع یک یا چند دارایی در مقابل دریافت مبلغ اجاره، از مالک به فرد یا نهادی دیگر را می دهند.
با انتشار این اوراق، امکان خرید تجهیزات یا دارایی های مورد نیاز بانی یا شرکت و نهادی که به آن ها احتیاج دارد، به نمایندگی از سرمایه گذاران فراهم می شود. سپس این دارایی ها به همان بانی اجاره داده می شوند و پس از پایان دوره اجاره، دارایی ها با همان قیمت اولیه به بانی فروخته می شوند؛ در واقع سرمایه اصلی به سرمایه گذاران بازگردانده می شود. همچنین در طول مدت اجاره، سرمایه گذاران در بازه های زمانی مشخص، سود ناشی از اجاره بها را دریافت می کنند.
صکوک مشارکت
صکوک مشارکت نیز نوعی اوراق بهادار است که از سوی دولت، شرکت های تعاونی یا بخش خصوصی عرضه می شود. خریداران این اوراق، مالک سهمی از منافع حاصل از اجرای یک پروژه یا طرح سرمایه گذاری خواهند بود. مدت زمان مشارکت از پیش تعیین شده است و تا زمان سررسید، هرگونه رشد در ارزش دارایی، موجب افزایش سود سرمایه گذاران این اوراق می شود.
صکوک مرابحه
صکوک مرابحه نیز نوعی اوراق بهادار است که خریداران آن به طور مشاع مالک یک دارایی مالی می شوند. در قرارداد مرابحه، فروشنده قیمت کالا را با احتساب بهای خرید و هزینه هایی مانند حمل ونقل و نگهداری به خریدار اعلام کرده و سپس مبلغی اضافه به عنوان سود بر آن اضافه می کند.
به عنوان نمونه، ممکن است فروشنده اعلام کند کالایی را با قیمت 1000 تومان تهیه کرده و قصد دارد آن را با قیمت 1100 تومان، یعنی با 10 درصد سود، به فروش برساند. خریدار می تواند بهای کالا را نقدی یا به صورت اقساط پرداخت کند؛ در حالت اقساطی معمولا میزان سود فروشنده بالاتر خواهد بود.
این اوراق دارای بازدهی مشخصی هستند و قابلیت معامله در بازار ثانویه را دارند. شاید این سوال برای شما ایجاد شود که صکوک مرابحه و صکوک اجاره چه تفاوتی دارند؟ در صکوک اجاره، دارایی های واقعی در اختیار اجاره گیرنده قرار می گیرند و سرمایه گذاران سود خود را از محل دریافت اجاره بها کسب می کنند. اما در صکوک مرابحه، فرآیند به این صورت است که کالا با بهای تمام شده به علاوه مبلغی به عنوان سود به خریدار فروخته می شود.
صکوک استصناع
واژه استصناع به معنای درخواست برای ساخت یک کالا یا محصول است. در قالب قرارداد استصناع، فردی از تولیدکننده می خواهد که کالای مشخصی را در بازه زمانی تعیین شده تولید کرده و به او تحویل دهد. این قرارداد در حقیقت نوعی سفارش ساخت به شمار می آید و صکوک استصناع نیز بر اساس همین قرارداد و توسط ناشر منتشر می شود. مدت این قرارداد از پیش مشخص است و سود سرمایه گذاران در آغاز یا پایان دوره یا به صورت دوره ای ماهانه، فصلی یا سالانه پرداخت می شود.
سایر انواع صکوک
اوراق صکوک اسلامی انواع دیگری هم دارند که در ویژگی ها، کاربرد و... با هم متفاوت هستند. از دیگر انواع صکوک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
صکوک سلف: قرارداد سلف نوعی معامله معکوس نسیه است؛ بدین صورت که فروشنده اوراق، بخشی از دارایی پایه را در ازای دریافت وجه نقد به خریدار واگذار می کند و تعهد می دهد که در زمان تعیین شده، آن دارایی را تحویل دهد.
صکوک مضاربه: در این اوراق، شخصی که سرمایه گذار است، مقداری از سرمایه خود را در اختیار شخص دیگری می گذارد تا او با آن سرمایه فعالیت های تجاری انجام دهد. در نهایت، سود به دست آمده بین سرمایه گذار و فرد فعال تقسیم می شود.
صکوک منفعت: این نواع اوراق بهادار، مالکیت بخشی از خدمات یا سود یک دارایی را در ازای پرداخت مبلغی معین به شخص خاصی واگذار می کنند.
صکوک مزارعه: اوراق مزارعه یکی از انواع قراردادهای شرعی است که در بازارهای مالی اسلامی کاربرد دارد. در این قرارداد، یکی از طرفین زمین خود را برای مدت مشخصی در اختیار طرف دیگر می گذارد تا در آن کشاورزی انجام دهد و در پایان دوره زراعی، محصول به دست آمده بین طرفین تقسیم می شود.
صکوک مساقات: اوراق مساقات از دیگر انواع اوراق تامین مالی هستند که در آن ها ناشر، وجوه متقاضیان را از طریق واگذاری آن ها جمع آوری می کند. پس از آن با استفاده از وجوه، باغ هایی که امکان بهره برداری دارند را خریداری کرده و به وکالت از صاحبان اوراق و جهت رسیدگی به باغبانان می سپارد. محصول در پایان سال زراعی بین مالک اوراق و باغبان تقسیم می شود.
صکوک جعاله: اوراق جعاله مالک مشاع خدمات یا کالاهایی هستند که طی قراردادی به آن ها واگذار می شود. زمان تحویل کالا در قرارداد مشخص شده و پس از آن، دارنده اوراق مالک آن خواهد بود.

مزایا و معایب سرمایه گذاری در صکوک
سرمایه گذاری در صکوک هم مانند دیگر بسترهای سرمایه گذاری، فرصت ها و چالش های مختلفی به همراه دارد. مزایای سرمایه گذاری در صکوک چیست؟ مزایای آن عبارتند از:
ایجاد ارتباط موثر میان بازار پول و بازار سرمایه
افزایش میزان نقدینگی شرکت بانی
جایگزینی وجوه نقد به جای دارایی هایی با نقدشوندگی پایین
امکان بهره برداری شرکت بانی از دارایی های جداشده پس از انتشار اوراق
توسعه بازار سرمایه از طریق تبدیل دارایی ها به اوراق صکوک
کاهش هزینه های تأمین مالی به واسطه انتشار اوراق صکوک
کاهش ریسک به دلیل وجود پشتوانه مالی در دارایی پایه
افزایش نقدشوندگی اوراق در صورت فعال بودن بازار ثانویه
از معایب این اوراق نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
سود پایین صکوک اجاره به دلیل ثابت بودن اجاره بها
ضرر و زیان دارنده اوراق با کاهش قیمت دارایی در پایان قرارداد
کاهش ارزش دارایی مورد اجاره در صورت خسارت
و...
ریسک های مرتبط با صکوک چه هستند؟
هر ابزار مالی با ریسک هایی همراه است و صکوک هم از این قاعده مستثنی نیست. چند مورد از مهم ترین ریسک های سرمایه گذاری در صکوک عبارتند از:
ریسک اعتبار: مانند سایر اوراق بهادار، صکوک هم ممکن است با ریسک اعتباری روبرو شود؛ یعنی اگر صادرکننده قادر به انجام تعهدات مالی نباشد، سرمایه گذاران ممکن است متحمل ضرر شوند.
ریسک نقدشوندگی: بازار صکوک ممکن است نسبت به برخی ابزارهای مالی دیگر نقدشوندگی کمتری داشته باشد؛ به این معنی که فروش سریع اوراق با قیمت مناسب در مواقع ضروری دشوار باشد.
ریسک نوسانات بازار: قیمت صکوک می تواند تحت تاثیر تغییرات اقتصادی و بازارهای مالی قرار گیرد؛ عواملی مثل تغییر نرخ بهره، شرایط اقتصادی و سیاست های دولت ممکن است ارزش این اوراق را تغییر دهند.
ریسک عدم دریافت سود: اگر پروژه های مرتبط با صکوک با مشکلات اجرایی مواجه شوند، احتمال دارد سرمایه گذاران نتوانند سرمایه و سود خود را به طور کامل دریافت کنند.
نحوه خرید و سرمایه گذاری در اوراق صکوک
بعد از آشنایی با انواع اوراق صکوک به زبان ساده و ماهیت هر کدام از این اوراق، نوبت به پاسخ این سوال می رسد که چگونه می توان صکوک خریداری کرد؟ برای سرمایه گذاری در صکوک، باید مراحل مشخصی را طی کنید که عبارتند از:
ثبت نام در کارگزاری: ابتدا باید در یک کارگزاری معتبر ثبت نام کنید که امکان دسترسی به بازارهای بورس مرتبط با اوراق صکوک را داشته باشد.
انتخاب نوع صکوک: با توجه به استراتژی مالی خود، نوع مناسب صکوک را انتخاب کنید. برخی از صکوک ها سود ثابتی دارند و سود برخی دیگر متغیر بوده و به عملکرد پروژه یا دارایی مربوطه وابسته است.
خرید اوراق صکوک: پس از انتخاب نوع، می توانید اوراق را در بورس خریداری کنید. صکوک معمولا در بازار اولیه یا ثانویه معامله می شود. برای انجام خرید، مبلغ مورد نظر را باید به حساب کارگزاری خود واریز کنید.
پیگیری سرمایه گذاری: پس از خرید، باید وضعیت عملکرد اوراق را دنبال کنید. برخی صکوک ها به صورت دوره ای سود پرداخت می کنند؛ پس باید از زمان پرداخت سود و تغییرات قیمت آن مطلع باشید.
خروج از سرمایه گذاری: در صورت تمایل به فروش، می توانید اوراق خود را در بازار ثانویه عرضه کنید. در این مرحله باید قیمت و شرایط بازار را مدنظر قرار دهید تا بیشترین بازدهی را کسب کنید.
با انجام دقیق این مراحل امکان سرمایه گذاری در صکوک اسلامی از طریق بورس برای شما فراهم می شود.
بازدهی اوراق صکوک چگونه است؟
هدف از سرمایه گذاری در صکوک هم مانند دیگر بازارها، کسب سود و بازدهی است. نرخ سود اوراق صکوک بر اساس مقایسه با سایر اوراق بهادار تعیین می شود. در شرایط فعلی که نرخ سپرده های بانکی و اوراق مشارکت مشخص است، نرخ صکوک اجاره باید به گونه ای باشد که برای سرمایه گذاران جذابیت کافی داشته باشد.
به همین دلیل، تاکنون اوراق صکوک با نرخ هایی مانند 17 و 17.5 درصد منتشر شده اند. نرخ بازده اوراق صکوک در بازارهای مالی مختلف جهان، بسته به نوع و ساختار آن ها متفاوت است. در برخی انواع صکوک، پرداخت حداقل نرخ سود به سرمایه گذاران تضمین می شود، اما در برخی دیگر چنین تضمینی وجود ندارد.
کاربردهای اوراق صکوک در بازار سرمایه و اقتصاد
کاربردهای مختلف صکوک در بازار سرمایه چیست؟ این سوال یکی از متداول ترین پرسش ها در مورد انواع صکوک است. کاربردهای اوراق صکوک در بخش های مختلف، موارد متفاوتی هستند که یکی از مهم ترین آن ها تامین مالی برای پروژه های صنعتی و دولتی است. اوراق صکوک به عنوان منبعی مالی با دوام و بلندمدت برای پروژه های مختلف مانند ساخت مسکن، خرید تجهیزات و ماشین آلات یا راه اندازی نیروگاه ها عمل می کنند. این موضوع باعث کاهش وابستگی دولت به منابع بانکی شده و منابع تأمین مالی کشور را متنوع تر می سازد. به این ترتیب، واحدهای تولیدی به جای دریافت تسهیلات بانکی، می توانند از اوراق صکوک برای تأمین مالی استفاده کنند.
به علاوه با صدور اوراق صکوک، عموم مردم قادر خواهند بود در تامین مالی پروژه های بزرگ سهیم شده و از سودهای مربوط مانند اجاره بها یا سود علی الحساب بهره مند شوند. این امر باعث افزایش مشارکت مردمی در اقتصاد و تقویت پایه های اقتصاد ملی می شود. اوراق صکوک همچنین ابزاری مناسب برای گسترش تنوع سبد سرمایه گذاری محسوب می شوند. این اوراق نرخ سود مشخص و تضمین شده ای دارند و بازدهی نسبتا مطمئن و پایداری برای سرمایه گذاران فراهم می کنند.
آینده و چشم انداز بازار صکوک
امروزه صکوک تنها به کشورهای اسلامی مانند مالزی، قطر، امارات و بحرین به منظور تامین مالی دولت ها و شرکت ها محدود نمی شود. در کشورهای غیر اسلامی مانند انگلیس، هنگ کنگ و ژاپن نیز از این اوراق برای تامین مالی بهره گرفته می شود. به طوری که حتی قوانین و مقررات خاصی از جمله قوانین مالیاتی مرتبط با صکوک در این کشورها تدوین شده است.
بحران مالی جهانی و برخی ابهامات شرعی مطرح شده درباره صکوک در اواخر سال 2007 باعث کند شدن روند رشد این اوراق شد. با این حال، پس از رفع این ابهامات توسط نهادهای مالی اسلامی بین المللی مانند سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، رشد صکوک دوباره شتاب گرفت و همچنان با سرعت در حال افزایش است.
با رشد بازار صکوک، برخی از سرمایه گذاران آمریکایی و اروپایی نیز برای تنوع بخشی به پرتفوی خود، این بازار را انتخاب کرده اند. با توجه به این موضوع انتظار می رود که اوراق بیشتری از طریق شرکت های چندملیتی منتشر شده و میزان سرمایه گذاری در این بازار بیشتر شود. با این حال نباید این موضوع را فراموش کرد که چالش های صکوک هنوز هم وجود دارند و در صورت عدم کنترل آن ها، توسعه آینده این بازار محدود می شود.
مقایسه سرمایه گذاری در اوراق صکوک با کرادفاندینگ
همان طور که در پاسخ به سوال صکوک اسلامی چگونه کار می کند؟ گفته شد، این اوراق ابزاری برای تامین مالی پروژه ها هستند و کرادفاندینگ یا تامین مالی جمعی نیز ابزاری به این منظور است. با این تفاوت که میزان بازدهی، ریسک و نحوه جذب سرمایه گذار در هر کدام تفاوت هایی دارد. در انتشار اوراق صکوک، نهادهای مالی مختلفی دخیل هستند که این موضوع روند انتشار آن ها را پیچیده تر می کند، در حالی که مجری کرادفاندینگ فرابورس بوده و انتشار آن به مراتب ساده تر است.
همچنین تنوع کاربردهای کرادفاندینگ نسبت به اوراق صکوک بیشتر است که این موضوع نیز جزو امتیازات تامین مالی جمعی محسوب می شود. در اینجا باید به این نکته هم اشاره کرد که از طریق کرادفاندینگ دونگی می توان در اوراق صکوک هم سرمایه گذاری کرد؛ با این تفاوت که فرآیند این کار ساده تر بوده و به دلیل وجود نهاد نظارتی و تیم ارزیابی حرفه ای، ریسک آن کنترل شده تر است.
مزایای سرمایه گذاری در دونگی
سرمایه گذاری با ریسک مدیریت شده یکی از مزایای مهم کرادفاندینگ دونگی است. دونگی با هدف جلوگیری از سواستفاده های احتمالی و به حداقل رساندن ریسک سرمایه گذاری، تیمی حرفه ای را برای ارزیابی صورت حساب های مالی و اعتبار شرکت های سرمایه پذیر در نظر گرفته است. کارشناسان دونگی علاوه بر بررسی دقیق طرح ها، به سرمایه گذاران کمک می کنند تا طرحی با بیشترین بازدهی را انتخاب کنند. این ویژگی در کنار امکان سرمایه گذاری در صکوک، کرادفاندینگ دونگی را به بستری مناسب برای سرمایه گذاری تبدیل می کند.
نتیجه گیری
در پایان باید گفت که صکوک به عنوان اوراق بهادار اسلامی، ابزاری مطمئن و مبتنی بر اصول شرعی است که سرمایه گذاری در پروژه ها و دارایی های واقعی را با ریسک متعادل ممکن می سازد. تنوع این اوراق و مزایایی مانند تامین مالی پایدار، ارتباط مستقیم با دارایی ها و... این اوراق را به ابزاری مناسب برای سرمایه گذاری تبدیل می کنند. هرچند ریسک هایی هم در این زمینه وجود دارد که با مدیریت مناسب قابل کنترل هستند. برای سرمایه گذاری مطمئن و متناسب با قوانین اسلامی، صکوک گزینه ای مناسب است. همچنین روش هایی مانند کرادفاندینگ که ابزاری کاملا شرعی است هم فرصت های جدیدی برای مشارکت اقتصادی فراهم می کند. مشاوره سرمایه گذاری را با ما تجربه کنید.
سوالات متداول
ریسک های قابل کنترل، نظارت نهادهای اسلامی و شفافیت معاملات، صکوک را به گزینه ای مناسب برای افراد مبتدی تبدیل می کنند.
تفاوت اصلی این است که اوراق صکوک مبتنی بر دارایی و قراردادهای شرعی بوده، در حالی که اوراق قرضه صرفا بدهی با پرداخت سود ثابت یا متغیر بدون پشتوانه دارایی هستند.


سرمایه گذاری در طرح های دونگی
بهترین فرصت برای سرمایه گذاری در طرح های دونگی، دارای نماد از فرابورس ایران
ثبت نام رایگان