راهنمای جامع و سریع عقد قرارداد تامین مالی جمعی (کرادفاندینگ)

قرارداد سرمایه گذاری جمعی یا کرادفاندینگ یک متن قانونی است که بین دو طرف یعنی پلتفرم کرادفاندینگ و شخص متقاضی سرمایه امضا می‌شود. در قرارداد کرادفاندینگ مثل سایر قراردادها بخش‌های مختلفی وجود دارد که طرفین نسبت به اجرای آن متعهد می‌شوند. در این مقاله از مجله دونگی یک نمونه از این قرارداد ها را بررسی می‌کنیم و با بخش‌های مختلف آن آشنا می‌شویم. شما بعد از خواندن این مقاله می‌توانید نسبت به تدوین قرارداد جذب سرمایه گذار بدون ریسک‌‌های قانونی مطمئن باشید.

فهرست محتوا

• تامین مالی جمعی چیست؟
• تاریخچه قانونگذاری تامین مالی جمعی
• یک قرارداد سرمایه گذاری جمعی شامل چه بخش‌هایی است؟
  • طرفین قرارداد
  • موضوع قرارداد
  • مدت قرارداد
  • حق الزحمه
  • شرایط قرارداد کرادفاندینگ
  • رفع اختلاف و داوری
  • شرایط اضطراری
  • تغییر مفاد قرارداد
  • انحلال
  • پیوست‌ها
• جمع‌بندی

ما می‌توانیم برای توسعه یک کسب و کار نوپا یا ایجاد یک خط تولید جدید در یک کارخانه شناخته شده به منابع مالی جدیدی دسترسی داشته باشیم به این شرط که از روش تامین مالی جمعی استفاده کنیم. امروزه عقد قرارداد سرمایه گذاری جمعی در کنار مراجعه به بانک ها یا استفاده از منابع مالی شخصی، به یکی از روش‌های اصلی تامین سرمایه برای شرکت های کوچک و متوسط تبدیل شده است. با این حال هنوز برخی از کارآفرینان و صاحبان کسب و کارها با روش سرمایه گذاری جمعی و امکان عقد قرارداد با سرمایه گذار از طریق کرادفاندینگ آشنا نیستند.

تامین مالی جمعی چیست؟

تامین مالی جمعی معادل فارسی واژه کرادفاندینگ (Crowdfunding) است. در فرایند کرادفاندینگ کارآفرینان و یا اشخاص نیازمند به جذب سرمایه برای توسعه کسب و کار، این امکان را پیدا می‌کنند تا از طریق قرارداد جذب سرمایه گذار بتوانند از سرمایه خرد تعداد زیادی از سرمایه گذاران برخوردار شوند.این جذب سرمایه در قالب بدهی بوده و سهامی از این بابت واگذار نمی گردد.

سرمایه گذاران از محل این سرمایه گذاری سود می‌کنند و افرادی که سرمایه را جذب کرده‌اند، کسب و کار خود را توسعه می‌دهند البته همه این اتفاقات در بستر یک پلتفرم سرمایه گذاری جمعی رخ می‌دهد و قرارداد تامین مالی هم بین یک پلتفرم و متقاضی سرمایه امضا می‌شود.

یکی از نکات اساسی و مهم برای سرمایه گذاران و سرمایه پذیران امنیت و شفافیت است. این دو عنصر هم در قرارداد سرمایه گذاری جمعی و هم در تمام فرایندهای جذب و تزریق سرمایه رعایت می‌شود. به عبارت دیگر فرصت‌های سرمایه گذاری معرفی شده از قبل کاملا ارزیابی و بررسی شده‌اند و سرمایه گذاران با بررسی جزییات هر فرصت می‌توانند به صورت امن مبالغ مورد نظر خود را سرمایه گذاری کنند.

بیشتر بخوانید: کرادفاندینگ چیست؟ آنچه که در مورد تامین مالی جمعی باید بدانید

از سوی دیگر شرکت‌ها و کسب و کارهایی که به جذب سرمایه برای توسعه نیاز دارند ضمن تعهد به اجرای شرایط قرارداد کرادفاندینگ، به صورت دوره‌ای گزارش‌های عملکردشان را به سرمایه گذاران ارائه می‌دهند.

به هر حال بعد از اینکه کارآفرینان نیاز به جذب سرمایه را شناسایی کردند و سرمایه گذاران به میزان کافی سرمایه داشته باشند که بتوانند بر روی طرح‌های کرادفاندینگ سرمایه گذاری کنند، موضوع قرارداد قانونی و شفاف سرمایه گذاری مطرح می‌شود که در ادامه بیشتر جزییات آن را بررسی می‌کنیم. اما قبل از آن بد نیست تاریخچه قانونگذاری تامین مالی جمعی در جهان و ایران را زیر ذره‌بین قرار دهیم.

تاریخچه قانونگذاری تامین مالی جمعی

با ظهور کرادفاندینگ به عنوان یک شیوه نوین برای سرمایه گذاری بعد از بحران مالی سال 2008، قانونگذاران آمریکایی با جدیت بیشتری وارد این حوزه شدند و برای تدوین شرایط لازم برای ایجاد قرارداد های قانونی سرمایه گذاری جمعی تلاش کردند. علاوه بر این، حمایت «باراک اوباما»؛ رییس جمهور اسبق ایالات متحده از این شیوه، باعث شد تا موانع قانونی پیرامون آن زودتر برطرف شود. خوب است بدانید که اوباما دست‌کم 50 درصد از هزینه‌های کمپین انتخاباتی‌اش را از طریق کرادفاندینگ جذب کرد.

بعدتر در سال 2012 قانون جابز (JOBS) در این کشور تصویب شد که به مسائل تامین مالی جمعی نیز در آن پرداخته شده بود. این قانون به صورت مشخص چهارچوب‌های اجرا، مدیریت و نظارت بر فرایندهای سرمایه گذاری جمعی را تعیین می‌کند. بر اساس این قانون، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا مسئول ارائه مجوز و تنظیم قرارداد سرمایه گذاری جمعی است.

در ایران هم تامین مالی جمعی با یک رسم دیگر از گذشته پیوند داشته است. ایرانی‌ها مراسمی به اسم گلریزان داشته‌اند که هنوز هم کم و بیش در برخی از خرده گروه‌های اجتماعی اجرا می‌شود. همین زمینه قبلی باعث شده تا شهروندان ایرانی از مدل کرادفاندینگ هم استقبال کنند و کارآفرینان تمایل بیشتری نسبت به عقد قرارداد جذب سرمایه گذار با این روش نشان دهند.

بیشتر بخوانید: روش تامین مالی کسب و کار؛ بهترین راه تامین سرمایه کدام است؟

از همین رو شورای عالی بورس و اوراق بهادار در سال 1397 و با توجه به مسئولیتی که داشت، دستورالعمل نسبتا جامعی در زمینه کرادفاندینگ تدوین کرد و آن را به عنوان یک ابزار جدید مالی پذیرفت. بر اساس این دستورالعمل، موضوعاتی مثل الزامات قرارداد، نحوه ارائه گزارشات دوره‌ای به سرمایه گذاران، کارمزد خدمات، نحوه ارزیابی طرح‌ها، نحوه رسیدگی به درخواست‌های تامین سرمایه، اعتبارسنجی متقاضیان دریافت مجوز و نحوه مشارکت تامین کنندگان بررسی و برای آنها تصمیم‌گیری شد.

در حال حاضر با توجه به همین دستورالعمل که در تدوین آن از قوانین سایر کشورها نیز بهره گرفته شده، قرارداد های جذب سرمایه گذار توسط پلتفرم های کرادفاندینگ به مدیران کسب و کارهایی که به سرمایه نیاز داشته باشند ارائه می‌شود. هر قرارداد دارای اجزای خاصی همراه با الزامات و تعهدات مربوط به خود است که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.

یک قرارداد سرمایه گذاری جمعی شامل چه بخش‌هایی است؟

تا اینجا در مورد ماهیت کرادفاندینگ و اینکه چرا مورد توجه کارآفرینان نیازمند به سرمایه قرار گرفته نوشتیم و همچنین به تاریخ قانونگذاری تامین مالی جمعی نیز اشاره کردیم. در ادامه برای اینکه دید روشن‌تری نسبت به موضوع این مقاله داشته باشیم اجزای یک نمونه از قرارداد جذب سرمایه گذار را بررسی می‌کنیم. این اجزا عبارتند از:

• طرفین قرارداد
• موضوع قرارداد
• مدت
• حق‌ الزحمه
• شرایط قرارداد
• رفع اختلاف و داوری
• شرایط اضطراری
• تغییر مفاد قرارداد
• انحلال
• پیوست‌ها

لازم به ذکر است که قراردادهای تامین مالی جمعی می بایست در قالب عقود اسلامی (نظیر قرض الحسنه، مضاربه، مشارکت مدنی، فروش اقساطی، معاملات سلف، اجاره به شرط تملیک، جعاله، مزارعه، مساقات، خرید دین) تهیه و امضا شود و امکان عقد قراردادی خارج از قوانین و مقررات و بر خلاف الزامات شرعی وجود ندارد.

بیشتر بخوانید: چرا سود سرمایه گذاری کرادفاندینگ حلال است؟

طرفین قرارداد

طرفین قانونی قرارداد کرادفاندینگ دو طرف هستند که یکی عامل تامین سرمایه یا همان پلتفرم تامین مالی جمعی و دیگری سرمایه پذیر یا متقاضی دریافت سرمایه است.

مفاد این قرارداد به قرارداد با سرمایه گذاران تامین مالی جمعی تسری پیدا خواهد کرد و قراردادی پس از اخذ نماد از شرکت فرابورس جهت جمع آوری سرمایه از سرمایه گذاران در اختیار آنها قرار داده می شود، تابعی از مفاد قرارداد جذب سرمایه بین عامل و متقاضی خواهد بود.

سرمایه پذیر مطابق الزامات قانونی باید شرکت خصوص (و نه شخص صنفی یا شرکت دولتی) بوده و میبایست در خصوص حداقل هایی مثل توان بازپرداخت اصل و سود پیش بینی شده طرح، سابقه قبلی، عدم چک برگشتی یا شمول ماده 141 (ورشکستگی) مستندات لازم را ارائه نماید.

موضوع قرارداد

موضوع هر قرارداد کرادفاندینگ دقیقا تامین مالی برای موضوع همان پروژه‌ یا طرح توسعه‌ای است که قرار است برای آن سرمایه جمع‌آوی شود. مثلا این موضوع می‌تواند «تامین سرمایه لازم برای احداث و بهره‌برداری نیروگاه خورشیدی» باشد. در بخش موضوع قرارداد معمولا به جزییات فنی و تعهدات سرمایه‌پذیر نیز اشاره می‌شود. مثلا در مورد نیروگاه خورشیدی، میزان ظرفیت تولیدی به مگاوات، هزینه‌های ثابت و متغیر، محل تاسیس نیروگاه و میزان سود علی‌الحساب، ماهانه و وثیقه‌ها درج می‌شود.

تامین مالی نمی تواند برای خرید دارایی های غیر مولد مثل دفتر کار یا زمین و ساختمان (برای شرکتهای غیر ساختمانی) انجام شود و حتما فعالیت موضوع قرارداد باید در راستای توسعه کسب و کار پیشینی متقاضی باشد.

مدت قرارداد

در بخش مدت قرارداد سرمایه گذاری جمعی همین‌طور که از نام آن پیداست تمام مواردی که مربوط به زمان‌بندی قرارداد هستند مورد اشاره قرار می‌گیرند.

معمولا قراردادهای تامین مالی جمعی یا همان مدت زمان اجرای طرح های متقاضیان یک سال یا کمتر به طول خواهند انجامید. هرچند منع قانونی در این خصوص وجود نداشته و به شرط سودآوری و جذابیت، امکان انعقاد قرارداد بلند مدت تر نیز وجود خواهد داشت.

حق الزحمه

در همه قراردادهای تجاری این بخش به چشم می‌خورد. حق الزحمه به معنی کارمزد، کارانه و یا دستمزدی است که می‌تواند در ازای تامین سرمایه مورد نیاز در اختیار پلتفرم قرار بگیرد. معمولا پلتفرم‌های کرادفاندینگ به صورتی طراحی شده‌اند که در هنگام تامین شدن سرمایه، به صورت خودکار درصدی از آن مبلغ را به نفع خود کسر می‌کنند. سقف حق الزحمه تامین مالی جمعی مطابق دستورالعمل 4% از مبلغ جمع آوری شده است.

بیشتر بخوانید: سرمایه گذاری با سود بالاتر از سود بانکی (با ضمانت نامه بانکی تعهد پرداخت اصل و سود)

شرایط قرارداد کرادفاندینگ

در بخش شرایط قرارداد  تعهدات طرفین نسبت به یکدیگر و حتی نسبت به سرمایه گذاران و نهادهای نظارتی ذکر می‌شود. طبعا در کنار هر تعهد، نتایج نقض آن تعهد و جریمه‌های عدم اجرای تعهدات هم درج می‌شود. از جمله تعهداتی که کسب و کار متقاضی سرمایه در قرارداد سرمایه گذاری جمعی می‌تواند آن‌ها را بپذیرد موارد زیر هستند:

بازگشت اصل سرمایه طی دوره
تضمین جبران خسارات به اصل سرمایه از محل دارایی خود
پرداخت سود علی‌الحساب دوره ای و ماهانه

رفع اختلاف و داوری

همیشه احتمال شکل‌گیری اختلاف در بین طرفین هر قراردادی وجود دارد. شاید این تصور به وجود بیاید که این اختلاف‌ها بیشتر در محیط کسب و کارهای سنتی رخ می‌دهند اما اتفاقا بررسی پلتفرم‌های جدید نشان می‌دهد، مشکلات زیادی بین کارفرمایان و مجریان پیش آمده است.

باراک اوباما دست‌کم 50 درصد از هزینه‌های کمپین انتخاباتی‌اش را از طریق کرادفاندینگ جذب کرد.

مثلا در سایت های فریلنسری بارها درگیری بین طرفین معامله‌ها پیش آمده و گاهی حتی منجر به شکایت‌های قضایی هم شده است. بنابراین خیلی از این سایت‌ها سازِکارهایی برای حل اختلاف و داوری ایجاد کرده‌اند. با وجود آنکه هریک از طرفین قرارداد می توانند جهت استیفای حقوق خود به مراجع قضایی مراجعه نمایند، لیکن هزینه های بالا، مدت بسیار طولانی رسیدگی به پرونده های قضایی و همچنین غیر تخصصی بودن رسیدگی دادگاه ها باعث میشود که استفاده از داوری توافقی روشی به مراتب کم هزینه تر و سریعتر در رفع اختلافات قراردادی باشد.

در این بند از قرارداد شرایط تعیین داور، فرایند داوری، مدت داوری و پرداخت هزینه‌های داوری نیز مورد توجه قرار می‌گیرند. همچنین سرمایه پذیران و سرمایه گذاران با استناد به همین بند می‌توانند در صورت بروز مشکل در مراجع قانونی نیز اقدام کنند.

شرایط اضطراری

شرایط اضطراری شامل همه اتفاقات پیش‌بینی نشده‌ای است که ممکن است در مدت اجرای یک قرارداد سرمایه گذاری جمعی رخ دهد. در یک قرارداد قانونی برای تعامل با این شرایط برنامه‌ریزی شده است. مثلا اینکه در صورت قطعی سراسری اینترنت، آیا می‌توان قرارداد تامین مالی را تمدید کرد یا خیر در همین بند از قرارداد بررسی می‌شود. خوب است بدانید که نحوه برخورد با شرایط اضطراری تابع قوانین جاری کشور است.

تغییر مفاد قرارداد

این بند برای این است که دو طرف بدانند اگر قرار است تعهد، شرط، تبصره یا پیوست جدیدی به قرارداد اضافه شود، حتما باید با تایید دو طرف باشد. مثلا فرض کنید سرمایه‌پذیر تصمیم بگیرد مدت زمان جمع آوری سرمایه را از یک ماه به شش هفته افزایش دهد. در این حالت پلتفرم کرادفاندینگ باید این شرط جدید را پس از اخذ تاییدیه از مقامات نظارتی بپذیرد تا به صورت قانونی در قالب یک پیوست به قرارداد اصلی افزوده شود.

انصراف، فسخ و اتمام قرارداد

شاید به هر دلیلی مدیران پلتفرم تامین مالی جمعی یا کسب و کار متقاضی سرمایه تصمیم بگیرند که قرارداد فیمابین را فسخ کنند. در این صورت پیش‌نیازهای لازم برای فسخ در این بند ذکر می‌شود. مثلا یکی از این شرایط ممکن است این باشد که هر دو طرف باید نسبت به پایان قرارداد سرمایه گذاری جمعی رضایت داشته باشند. یا در صورت بروز خطاهای جبران ناپذیر عامل حق فسخ قرارداد را با شرایطی به نفع سرمایه گذاران داشته باشد.در پلتفرم‌های مختلف شرایط فسخ قرارداد متفاوت هستند و نسبت به خدمات پلتفرم سرمایه گذاری جمعی این پیش‌نیازها تغییر می‌کند.

پیوست‌ها

هر گونه مدرک، سند، تصویر، نقشه و… که برای درک بیشتر قرارداد کرادفاندینگ بین دو طرف رد و بدل می‌شود در بخش پیوست‌ها قرار می‌گیرد. گاهی هم پیوست‌ها شامل لینک به فایل‌های دیگر هستند که در این صورت پیوست بیشتر در قالب جزیی از قرارداد اصلی در نظر گرفته می‌شود. 
ممکن است جزئیاتی از قرارداد که ترجیح داده می شود در قالب اصلی تغییر نکند در بخش پیوست ها ذکر گردد تا شفافیت و  سرعت دسترسی به اطلاعات مهم افزایش یابد.

اینها بخش‌های اصلی یک قرارداد سرمایه گذاری جمعی هستند که به امضای پلتفرم کرادفاندینگ و سرمایه پذیر می‌رسد. اما گاهی پلتفرم‌ها و یا کسب و کارهای نیازمند به جذب سرمایه، مدل‌های متفاوتی از قرارداد را ارائه می‌دهند. البته در همه قراردادهایی که به شکل قانونی تنظیم شده، بخش‌های بالا کم و بیش وجود دارند.

جمع‌بندی

در این مقاله از مجله دونگی به سراغ مرحله‌ای از فرایند کرادفاندینگ رفتیم که اهمیت بسیار بالایی در جذب موفق سرمایه دارد. البته پیش شرط نگاه قانونی به کرادفاندینگ این است که درباره چیستی و چرایی آن بدانیم. بعد از بررسی تامین مالی جمعی، نگاهی به تاریخچه قانونگذاری در حوزه سرمایه گذاری جمعی داشتیم؛ اینکه چطور بعد از بحران مالی سال 2008 کرادفاندینگ به عنوان یک شیوه جدید جذب سرمایه معرفی شد و نقش رییس جمهور سابق آمریکا در این مورد چه بود؟

علاوه بر این به شکل‌های سنتی کرادفاندینگ در ایران مثل گلریزان اشاره کردیم و  به اینکه چگونه کرادفاندینگ به عنوان یک ابزار مالی قانونی معرفی شد اشاره کردیم. در بخش پایانی این مقاله هم بخش‌های مختلف نمونه قرارداد جذب سرمایه گذار را معرفی کردیم.