بازار موازی چیست؟ آیا بازارهای موازی به تورم دامن می زنند؟

هر زمانی که سرمایه گذاران از بازارهای رسمی مانند طلا، مسکن، بورس و... فاصله می گیرند، بازارهای موازی به عنوان گزینه های ‏جایگزین ظاهر می شوند. به طور کلی عواملی مثل کنترل های قیمتی، کمبود عرضه در بازار رسمی و افزایش تفاوت نرخ ارز ‏رسمی و آزاد باعث ایجاد این ‏بازارها می شوند. ‏بازار موازی در شرایط اقتصادی فعلی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته  و ‏دلایل زیادی در پشت آن نهفته است که در ادامه هم قصد داریم به آن ها بپردازیم.

اما جایگاه بازار موازی در اقتصاد ‏چیست و چه تاثیری روی قیمت ها و بازارهای مختلف می گذارد؟ در ادامه با این مقاله از مجله دونگی ‏همراه باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم و همزمان مزایا و معایب بازار های موازی و راهکارهای دولت برای کنترل آن ها را نیز بررسی کنیم.

فهرست مطالب:

• مفهوم بازار موازی چیست؟ ‏

• جایگاه بازارهای موازی در اقتصاد ‏

• انواع بازارهای موازی ‏در ایران ‏

• تحلیل بازارهای موازی: مقایسه بازدهی بازار بورس و سایر بازار های موازی

• مزایا و معایب بازارهای موازی

• راهکارهای کنترل بازارهای موازی ‏

• بازارهای موازی چه زمانی فعال تر می شوند؟ ‏

• بازارهای موازی؛ تهدید یا فرصت؟ ‏

• مزایای سرمایه گذاری در کرادفاندینگ ‏

• نتیجه گیری

مفهوم بازار موازی چیست؟ ‏

این بازار درست نقطه مقابل بازار رسمی است؛ در حالی که بازار رسمی در چارچوب های نظارتی و مقررات دولتی قرار دارد، اما ‏بازار  موازی از این چارچوب و قاعده خارج است. در واقع این بازار در واکنش نسبت به محدودیت ها، کنترل های قیمتی یا ‏کمبود عرضه در بازارهای رسمی شکل می گیرد و به طور مستقیم نیازهای اقتصادی را برآورده می کند.‏

تفاوت بازار رسمی با بازار موازی ‏

بازار رسمی همانطور که از اسم آن مشخص است، با نظارت و قوانین مشخص، یک محیط امن تر را برای سرمایه گذاری فراهم ‏می کند. اما وقتی میزان بازدهی این بازارها از حد انتظار سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی کمتر می شود، به ناچار به سراغ بازار ‏موازی می روند. ‏

بازار های موازی در عین حال که فرصت های سودآوری بیشتری برای ارائه دارند، اما با ریسک های بیشتری نیز همراه هستند. ‏برای مثال سپرده گذاری در بانک یک بازار رسمی است که سرمایه گذاری در آن با ریسک کمتری همراه است. اما چون سود ‏کمتری عاید سرمایه گذاران می شود، ناگزیر به سمت بازارهای موازی مثل دلار و ارز، مسکن، خودرو، طلا و مسکوکات می روند.‏

در جدول زیر دو نوع بازار رسمی و غیررسمی را با همدیگر مقایسه کرده ایم.

جایگاه بازارهای موازی در اقتصاد ‏

بازارهای موازی نقش مهمی در جذب نقدینگی دارند و بر روی اقتصاد کلان هم تاثیر می گذارند. بازارهایی مثل بازار ارز، طلا، ‏مسکن و خودرو، جایگزین مناسبی برای سرمایه گذاری هستند. ‏اجازه دهید با بررسی سه فاکتور زیر به بررسی جایگاه بازارهای غیررسمی در اقتصاد بپردازیم:‏

• ‏ تأثیر کاهش نرخ سود بانکی بر بازارهای موازی

• تأثیر افزایش نرخ سود بانکی بر کنترل نقدینگی

• تأثیر بازارهای موازی بر قیمت ها ‏

تأثیر کاهش نرخ سود بانکی بر بازارهای موازی

هر زمانی نرخ سود بانکی کاهش می یابد، جذابیت سپرده گذاری در بانک ها کاهش یافته و سرمایه گذاران به دنبال گزینه های با ‏بازدهی بالاتر می گردند. در نهایت نقدینگی به بازارهای موازی منتقل می شود که می تواند باعث افزایش قیمت ها در این بازارها ‏گردد. ‏برای مثال کاهش نرخ سود بانکی می تواند موجب افزایش قیمت ارز، طلا و مسکن شود.‏

تأثیر افزایش نرخ سود بانکی بر کنترل نقدینگی

در وب سایت ایبنا مقاله ای با عنوان « افزایش سود بانکی به کاهش دلالی در بازار های موازی منتهی می شود » منتشر شده ‏است که به تاثیر افزایش نرخ سود سپرده های بانکی بر کنترل نقدینگی می پردازد. ‏در این مقاله ابوالقاسم حکیمیان کارشناس و تحلیلگر اقتصادی و بانکی می گوید:

«یکی از راهکارهای کشورهای صنعتی برای ‏کاهش نرخ تورم و آرام کردن فضای اقتصادی خود، پناه بردن به سیاست افزایش سود سپرده های بانکی است؛ زیرا این ‏سیاست به نتیجه می رسد.‏

در مقابل، افزایش نرخ سود بانکی می تواند نقدینگی را از بازارهای موازی به سمت بانک ها جذب کند. این اقدام می تواند به ‏کاهش فعالیت های سفته بازی و کنترل تورم نیز کمک کند. برای مثال، افزایش سود بانکی می تواند به کاهش دلالی در ‏بازارهای موازی منجر شود»‏.

تاثیر بازارهای موازی بر قیمت ها

این بازار غیررسمی به شکل دیگری هم بر روی اقتصاد و تعیین قیمت ها تاثیر می گذارد. به طوری که با افزایش تقاضا در ‏بازارهای موازی، می تواند منجر به ‏جهش های قیمتی قابل توجهی شود که در نهایت بی ثباتی اقتصادی و افزایش تورم را به ‏دنبال دارد. ‏برای مثال افزایش تقاضا در بازارهای موازی مانند مسکن و خودرو می تواند منجر به افزایش قیمت در این دو بازار شود که در ‏ادامه به آن ها پرداخته ایم.‏

تاثیر بازار موازی بر روی قیمت بازار مسکن

در وب سایت خانه سرمایه مقاله ای تحت عنوان "پیش بینی قیمت مسکن در سال 1404 و ماههای آینده" منتشر شده است ‏که عوامل سیاسی، اقتصادی و ساختاری را بر روی قیمت مسکن موثر می داند. طبق آنچه در این مقاله آمده است، در شرایطی که نرخ سود بانکی کاهش یا انتظارات تورمی افزایش می یابد، سرمایه گذاران ‏به دنبال حفظ ارزش دارایی های خود هستند. پس در این وضعیت، بازار مسکن به عنوان یک پناهگاه امن برای سرمایه گذاری ‏مطرح می شود و با افزایش یکباره تقاضا برای خرید ملک، شاهد رشد قیمت  ها هستیم. ‏

تاثیر بازار موازی روی قیمت خودرو

دومین کالایی که قیمت آن به شدت تحت تاثیر بازار غیررسمی قرار می گیرد، خودرو است. در وب سایت انیگما در مقاله ای با ‏عنوان تحلیل بازار خودرو در ایرانبه همین موضوع پرداخته و گفته شده است که افزایش تقاضا در بازارهای غیررسمی منجر ‏به افزایش قیمت این کالا می شود.‏

با افزایش نرخ تورم، سود بازارهای رسمی کم می شود و سود قابل توجه در بازار غیررسمی، توجه برخی از سرمایه گذاران را به ‏خود جلب می کند. در همین رابطه قیمت در بازار خودرو با توجه به تورم بالا می رود که می تواند به محلی برای سرمایه گذاری ‏پرسود تبدیل شود. در نهایت با افزایش تقاضا، شاهد کمبود عرضه و رشد قیمت بیشتر هستیم.‏

انواع بازارهای موازی ‏در ایران ‏

این بازارهای غیررسمی که در کنار بازارهای رسمی فعالیت می کنند، به سرمایه گذاران امکان تنوع دادن به سبد سرمایه گذاری و ‏کاهش ریسک را می دهند. از طرف دیگر چون تعداد آن ها زیاد است، بنابراین مانع از اختلال بیش از حد در این بازارها ‏می شود؛ هر چند در شرایط تورم گاهی شاهد اوج گرفتن قیمت برخی بازارها (مثل مسکن و خودرو) هستیم.‏ مهم ترین بازارهای موازی در ایران در حال حاضر عبارتند از:‏

تحلیل بازارهای موازی: مقایسه بازدهی بازار بورس و سایر بازار های موازی

برای تحلیل مقایسه ای بازار سرمایه (بورس) با بازار موازی، باید به جنبه های مختلفی همچون نقدشوندگی، ریسک، ‏بازدهی، شفافیت، قابلیت تحلیل، و دسترسی عمومی توجه کرد. در جدول زیر مزایا و معایب سرمایه گذاری در بورس را در مقایسه با این بازارها بررسی می کنیم:‏

بازدهی بازار بورس در برابر بازارهای موازی ‏

در وب سایت آموزش بورس یک مقاله با عنوان بهترین سرمایه گذاری در ایران (در سال 1403) برای سود بیشتر! منتشر شده ‏که در آن بازدهی 5 ساله (1395–1400) بازار های موازی مختلف به صورت زیر آمده است:‏

دقت داشته باشید طبق آنچه در سایت آموزش بورس آمده، در این بازه زمانی مقدار تورم، 400 درصد (رشد 4 برابر قیمت ها) ‏عنوان شده است. در حالی که بازار رسمی بورس بیشترین بازدهی را به خود اختصاص داده است، سپرده های بانکی کمترین ‏رشد را تجربه کرده اند.‏ بر طبق اطلاعات این وب سایت، گفته می شود از سال 1401 تا 1403، شاخص بورس 57٪ بازدهی به همراه داشته و حتی ‏برخی از سهام  بازدهی بیشتری از شاخص کل داشته اند. ‏

در وب سایت آوای آگاه نیز یک مقاله با عنوان رتبه بندی بازدهی بازارهای مالی ایران در سال 1403/ طلا اول و بورس آخر شد ‏منتشر شده است که به بازدهی دارایی ها در بازارهای موازی طی سال 1403 می پردازد. در جدول زیر می توانید نتایج ‏این مطالعات را مشاهده کنید:‏

در این سال، طلا بیشترین بازدهی را داشته، اما بازار مسکن دچار رکود شده و بازدهی منفی داشته است.‏

ریسک بازارهای موازی در مقایسه با بورس ‏

در وب سایت ملّی گلد یک مقاله با عنوان مقایسه بازدهی بازارها در 5 سال گذشته منتشر شده که نتایج بررسی های آن به ‏طور خلاصه در جدول زیر آمده است:‏

براساس این اطلاعات باید در رابطه با تفاوت بازارهای موازی با بازار رسمی بگوییم بورس به عنوان بازار رسمی پرریسک تر ‏است. ناگفته نماند که در صورت مدیریت درست، بالاترین پاداش بالقوه را هم به همراه دارد. ‏

مزایا و معایب بازارهای موازی

این بازارهای غیررسمی با مزایا و معایب زیادی همراه هستند که در زیر به آن ها پرداخته ایم. ‏

مزایای بازارهای موازی

مهم ترین مزیت های این بازار عبارتند از:‏

• نقدشوندگی بالا (البته در برخی بازارها از جمله طلا و ارز)‏

• ‏ تنوع دارایی ها (حق انتخاب از بین بازار سکه، دلار، ملک، خودرو، کرادفاندینگ و...)‏

• حفظ ارزش پول در برابر تورم ‏

• قابل لمس بودن دارایی ها (از جمله خودرو، ملک، طلا و...)‏

• ‏ نیاز به دانش تخصصی کمتر ‏

• داشتن امنیت روانی برای عموم مردم

معایب بازارهای موازی

با همه این توصیفاتی که در مورد انواع بازار موازی در ایران گفتیم، نباید از معایب آن غافل شوید. مهم ترین این ریسک ها ‏عبارتند از:‏

• ‏ ریسک زیاد و نوسانات بالا (به خصوص در بازارهایی مثل ارز و طلا)‏

• وابستگی به اخبار، تحریم ها و تصمیم گیری های سیاسی

• نبود شفافیت قیمتی در بازاری مثل مسکن یا خودرو

• وابستگی نرخ برخی بازارها (نرخ دلار و مسکن) به سیاست های دولتی

• وجود سوداگری، احتکار و دلالی زیاد

• نقدشوندگی پایین در برخی بازارها

• نداشتن سود دوره ای (به استثنای کرادفاندینگ)‏

• ‏ نیاز به سرمایه زیاد برای ورود در برخی بازارها (از جمله خودرو و مسکن)‏

راهکارهای کنترل بازارهای موازی ‏

در هر کشوری دولت ها سعی می کنند با سیاست های مقابله با بازارهای موازی ‏از اختلال در این بازارها جلوگیری کنند. در ‏سایت دنیای اقتصاد یک مطلب با عنوان سیاست بانک مرکزی برای کنترل بازار طلا منتشر شده است که به همین ‏موضوع می پردازد. ‏براساس آنچه در این مطلب آمده، کنترل بازارهای موازی مانند ارز، طلا، مسکن و خودرو در ایران نیازمند همکاری و هماهنگی ‏بین دولت، بانک مرکزی و نهادهای نظارتی است. نقش هر یک از آن ها عبارتند از:‏

1. نقش دولت: اجرای طرح های حمایتی (مانند ساخت مسکن ملی)، تنظیم بودجه و سیاست های مالی و تأثیر مستقیم بر ‏نقدینگی و تورم ‏

2. نقش بانک مرکزی: کنترل نقدینگی و تورم و مدیریت بازار ارز‏

3. نقش نهادهای نظارتی: نظارت بر قیمت گذاری کالاهای اساسی ‏(سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان)، نظارت بر ‏بازار سرمایه و جلوگیری از تخلفات مالی ‏(سازمان بورس) و برخورد با گران فروشی (سازمان تعزیرات حکومتی)‏

چگونه می توان بازارهای موازی را کنترل کرد؟ ‏

دولت ها به عنوان قدرتمندترین نهاد برای مقابله با بی نظمی در بازار های موازی، از سیاست های متعددی استفاده می کنند که ‏عبارتند از:‏

• اجرای سیاست های پولی

• دخالت های ارزی

• سیاست های مالیاتی

در زیر برای هر کدام از این راهکارها از مثال استفاده کرده ایم تا درک آن برایتان ساده تر شود.‏

اجرای سیاست های پولی

دولت ها و نهادهای مرتبط به منظور جلوگیری از اختلال در بازارهای غیررسمی و اجرای سیاست های پولی از روش های زیر ‏استفاده می کنند:‏

• افزایش نرخ سود سپرده های بانکی

• کاهش نرخ سود تسهیلات برای بخش های تولیدی ‏

• جلوگیری از پرداخت وام به امور غیرمولد و جلوگیری از افزایش نقدینگی

• تنظیم خرید و فروش اوراق بهادار برای جذب نقدینگی و کاهش تورم

دخالت های ارزی

راهکارهای دولت در این زمینه عبارتند از:‏

• مداخله در بازار ارز و جلوگیری از نوسان شدید

• تخصیص ارز دولتی برای کالاهای اساسی

سیاست های مالیاتی

در این زمینه سیاست های زیر برای کنترل بازار های موازی انجام می شوند:‏

• مالیات بر خانه های خالی برای کاهش قیمت مسکن

• مالیات بر معاملات مکرر در بازارهایی مثل ارز و طلا

بازارهای موازی چه زمانی فعال تر می شوند؟ ‏

در همان ابتدای مطلب اشاره کردیم که در شرایطی مثل کنترل های قیمتی، کمبود عرضه در بازار رسمی و افزایش تفاوت نرخ ‏ارز رسمی و آزاد این بازارها ایجاد می شوند. البته واکاوی دلایل ایجاد و فعال تر شدن این بازارها به توضیحات بیشتری نیاز دارد. ‏در زیر هر یک از این دلایل را به طور جداگانه بررسی کرده ایم.‏

تاثیر تورم بر ایجاد بازارهای غیررسمی

در شرایطی که تورم افزایش و ارزش پول ملی کاهش می یابد، مردم برای حفظ قدرت خرید خود به دارایی هایی مانند طلا، ارز ‏و مسکن روی می آورند. در واقع این بازار ها به عنوان پناهگاه های امن در برابر تورم شناخته می شوند.‏

رکود یا بی ثباتی در بازار بورس

زمانی که بازار بورس با رکود یا نوسانات شدید مواجه می شود، سرمایه گذاران به دنبال بازارهای جایگزین برای سرمایه گذاری ‏می گردند. در چنین شرایطی، بازارهای موازی مانند کرادفاندینگ، طلا و ارز برای آن ها جذابیت بیشتری پیدا می کنند.‏

کاهش نرخ بهره بانکی

در وب سایت واضح یک مطلب با عنوان " کاهش نرخ بهره بین بانکی: چه تأثیری بر بازارها خواهد داشت؟ " منتشر شده ‏است که در مورد تاثیر کاهش نرخ بهره بانکی بر روی بازارهای مالی صحبت می کند.‏ در این مطلب آمده است که کاهش نرخ بهره بانکی باعث می شود که سود سپرده های بانکی کاهش یابد. در نتیجه، افراد تمایل ‏دارند سرمایه های خود را به بازارهایی با بازدهی بالاتر (مانند ارز، طلا و مسکن) منتقل کنند.‏

افزایش انتظارات تورمی

اگر پیش بینی بازار این باشد که در آینده قیمت ها افزایش می یابد، مردم تمایل دارند دارایی های خود را به کالاهای مورد ‏نظرشان تبدیل کنند. چون می دانند با بالا رفتن نرخ ارز، ارزش پولشان از بین می رود و دیگر قادر به خرید همان کالاها ‏نیستند. در حالی که همین رفتار باعث افزایش تقاضا در بازارهای موازی می شود.‏

عدم جذابیت بازارهای رسمی

زمانی که سیاست های اقتصادی دولت باعث کاهش اعتماد عمومی می شود یا بازارهای رسمی مانند بورس جذابیت خود را از ‏دست می دهند، سرمایه گذاران به بازارهای موازی روی می آورند. این انتقال سرمایه می تواند به افزایش فعالیت در این بازارها ‏منجر شود.‏

بازارهای موازی؛ تهدید یا فرصت؟ ‏

همه بازارهای غیررسمی می توانند به عنوان مکمل بازار رسمی فعالیت کنند؛ چون اگر غیر از این بود، مطمئنا بازارهای ‏غیرقانونی تلقی می شدند و دولت نیز با آن ها برخورد جدی تر می کرد. اما این بازارها تا زمانی که با بازارهای رسمی هماهنگ ‏باشند، می توانند برای اقتصاد فرصت ایجاد کنند. ‏

در وب سایت ملّی گلد مقاله  دیگری با عنوان " رکود در بورس، کوچ سرمایه به بازارهای موازی " منتشر شده است که می گوید:‏

«بازارهای موازی در اقتصادهای در حال توسعه، به ویژه در شرایطی که بازارهای رسمی قادر به پاسخگویی به نیازهای ‏اقتصادی نیستند، می توانند نقش مهمی ایفا کنند. اما برای استفاده درست از این بازارها، باید بر روی آن ها سیاست های ‏اقتصادی شفاف، هماهنگ و نظارت های مؤثر اعمال شود».

بازارهای موازی در اقتصاد کلان می توانند هم فرصت و هم تهدید باشند. در زیر به هر یک از این تاثیرات و دستاوردهای آن ها ‏پرداخته ایم.‏

فرصت های بازارهای موازی

مهم ترین دستاوردهای این بازارهای غیررسمی عبارتند از:‏

• ایجاد تنوع در سرمایه گذاری

• کمک به سرمایه گذاران برای حفظ ارزش دارایی ها در برابر تورم

• انعکاس واقعیت های اقتصادی و کمک به سیاست گذاران برای تصمیم گیری بهتر

تهدیدات بازارهای موازی

مهم ترین تهدیدهای این بازارها نیز عبارتند از:‏

• افزایش نوسانات اقتصادی و ورود سفته بازان

• کاهش اثربخشی سیاست های پولی و مالی و کاهش کنترل دولت بر اقتصاد

• افزایش فعالیت های غیرقانونی (مانند قاچاق و پول شویی)‏

مزایای سرمایه گذاری در کرادفاندینگ ‏

در میانه صحبت های خود اشاره کردیم که کرادفاندینگ هم یکی از بازار های موازی است که می تواند یک گزینه امن برای ‏سرمایه گذاری باشد. درست در مواقعی که سود سپرده بانکی ناچیز است و یا در شرایط تورم قرار داریم، کرادفاندینگ می تواند  ‏به حفظ ارزش دارایی کمک زیادی کند. ‏

دونگی یکی از مجریان اجرای طرح های کرادفاندینگ است که با مجوز سازمان فرابورس و زیرنظر سبدگردان فیروزه فعالیت ‏می کند. این مجموعه طرح های متعددی را برای سرمایه گذاری ارائه می دهد که دست سرمایه گذاران را برای تنوع دادن به ‏پرتفوی باز می گذارد. ‏

دونگی سرمایه مورد نیاز کسب و کارهای کوچک و متوسط را تأمین و سرمایه گذاران را در رشد و توسعه آن ها سهیم می کند. ‏مهم ترین مزایای سرمایه گذاری در کرادفاندینگ دونگی عبارتند از:‏

• پرداخت سود پیش بینی شده بیشتر از سود سپرده های بانکی

• ایجاد درآمد دوره ای

• دریافت ضمانت تعهد پرداخت اصل سرمایه از سرمایه پذیران

• کمک به رونق اقتصادی کشور و جلوگیری از تورم

• ریسک کنترل شده سرمایه گذاری

نتیجه گیری

بازار موازی به مجموعه ای از بازارهای مالی اطلاق می شود که در کنار بازارهای رسمی فعالیت دارند. این بازارها شامل مواردی مانند ارز، طلا، مسکن، خودرو و سپرده های بانکی هستند و به سرمایه گذاران امکان می دهند تا دارایی های خود را در ‏بخش های مختلف توزیع کنند. بازارهای موازی به حفظ ارزش دارایی در زمان تورم نیز کمک می کنند. ‏

البته بازار های موازی تا زمانی برای اقتصاد فرصت هستند که روی آن ها نظارت وجود داشته باشد. کرادفاندینگ دونگی یکی از ‏این بازارهاست که با نظارت سازمان فرابورس فعالیت می کند. شما می توانید برای تنوع بخشی به سبد سرمایه گذاری این بازار ‏موازی را انتخاب کنید.‏