کاپیتالیسم چیست؟ بررسی کامل معایب و مزایای نظام سرمایه داری

اگر قرار باشد در زمان اظهار نظر درباره علم سیاست و نظام های سیاسی کشورهای مهمی همچون ایالات متحده، درست مثل یک ‏تئوریسین صحبت کنید، باید مفهوم کاپیتالیسم (‏Capitalism‏) یا همان سرمایه داری را بدانید. از طرف دیگر تبلیغات گسترده، رشد ‏برندها، افزایش مصرف گرایی، تمرکز ثروت و شکاف میان کشورها از جمله مفاهیمی هستند که این روزها با آن ها زیاد سروکار داریم ‏و همگی با نظام سرمایه داری ارتباط مستقیم پیدا می کنند. ‏

اکنون نظام اقتصادی-اجتماعی کاپیتالیسم در حال رشد است و اگرچه بسیاری از کشورها از آن فراری هستند، اما جوامع آن ها به طور ‏ناخواسته درگیر این سیستم شده اند. اما آیا نظام اقتصادی ایران هم سرمایه داری است؟ دلیل ادامه حیات این نظام اقتصادی چیست و چرا ‏به سرنوشت تلخ کمونیسم مبتلا نشد؟ آینده آن چه خواهد شد؟ در ادامه با این  مقاله از مجله دونگی همراه باشید تا به این سوالات پاسخ دهیم.‏

فهرست مطالب:

• تعریف کاپیتالیسم به زبان ساده

• تاریخچه شکل گیری نظام سرمایه داری

• اصول و ویژگی های نظام سرمایه داری

• انواع نظام سرمایه داری

• مزایا و معایب کاپیتالیسم چیست؟ ‏

• کاپیتالیسم در ایران و کشورهای دیگر ‏

• تفاوت ها و مقایسه  ها با سایر نظام  ها

• حامیان و منتقدان نظام سرمایه محوری

• آینده نظام سرمایه داری در جهان امروز ‏

• نتیجه گیری

تعریف کاپیتالیسم به زبان ساده

کاپیتالیسم چیست و به چه نظام هایی گفته می شود؟ این سوالی ست که این روزها از سوی کاربران شبکه های اجتماعی و موتورهای ‏جستجو زیاد پرسیده می شود. ‏

در جواب باید بگوییم کاپیتالیسم یک نظام اقتصادی و اجتماعی است و بر مبنای مالکیت خصوصی بنا شده است. اگر به کتاب ‏‏«قوانین پنهان مالکیت چگونه زندگی مان را کنترل می کنند؟» نوشته "مایکل هلر" و "جیمز سالزمن" مراجعه کنید، با اصطلاح ‏‏«مال من» مواجه می شوید. این دو نویسنده معتقدند مالکیت در ابتدا از اصطلاح "مال من" نشأت گرفته است.‏

مارکس هم از جمله کسانی بود که می گفت: «وقتی بشر برای اولین بار گفت این مال من است، مالکیت خصوصی شکل گرفت و به ‏مبنای نظام سرمایه داری تبدیل شد».‏

در نظام سرمایه داری افراد یا مشاغل خصوصی مالک کالاهای سرمایه ای هستند. سپس کارخانه هایی شکل می گیرند که صاحبان ‏آن ها، کارگرانی را استخدام می کنند و به آن ها دستمزد می پردازند. در این نظام ها محصولات بر پایه عرضه و تقاضا در بازار عمومی ‏تولید می شوند.‏

نظام ‏Capitalism‏ یک اقتصاد بر پایه آزادی بازار است و در آن دولت ها در بازار دخالت کمتری دارند. این درست برخلاف نظام هایی ‏است که اقتصاد آن ها به شکل برنامه ریزی شده و دستوری مدیریت می شوند.‏

تاریخچه شکل گیری نظام سرمایه داری

تاریخچه نظام سرمایه داری را باید به دوران پسا صنعتی در اروپا ربط دهیم. طبق مقاله ای با عنوان نگاهی به تاریخچه نظام سرمایه داری که در خبرگزاری دانشجو منتشر شده است، این نظام اقتصادی از قرن 16 میلادی در کشور بریتانیا شکل گرفت. ‏سپس تا قرن 19 به سایر کشورهای اروپایی نفوذ و پایه های خود را محکم تر کرد و طی دو قرن بعد به وضعیت کنونی رسید. ‏

طبق این مقاله در خبرگزاری دانشجو، سرمایه داری از دوره فئودالیسم هم در دنیای غرب وجود داشته و بعد از قرون وسطی به ‏شکل دیگری خود را نشان داد. ‏

وقتی در سال 1789 نظام فئودالیسم فروپاشید، ابزار تولید که تا قبل از این در دست پادشاه و اشراف زادگان بود، در اختیار قشر ‏سرمایه دار قرار گرفت. با شکل گیری این نظام، دیگر منشأ قدرت، زمین یا اصل و نسب نبود، بلکه میزان سرمایه و ثروت جای آن را ‏گرفت.‏

به تدریج با کشف ماشین بخار و توسعه کشت پنبه در انگلستان، کارخانه های نساجی ایجاد شدند. بعد از چند دهه، انباشت ثروت در ‏این کشور رخ داد و ثروت در دست یک گروه خاص (صاحبان کارخانه ها) قرار گرفت و سایر مردم هم به کارگران این کارخانه ها ‏تبدیل شدند. ‏

سرمایه داران که در نظام سرمایه محور، محصول تولید می کردند، چون بازار های داخلی کشورشان پاسخگوی آن ها نبود، به تدریج به ‏فکر تصاحب بازارهای سایر کشورها افتادند. به همین دلیل با استفاده از کشتی، پارچه های خود را به کشورهای آفریقایی و آسیایی ‏ارسال کردند. در نتیجه آن ها در کنار قدرت اقتصادی، حالا به نفوذ سیاسی هم رسیده بودند. ‏

با این توصیفات می توان نتیجه گرفت، یکی از اصول اولیه نظام سرمایه داری، "انباشت سرمایه" و "بهره وری" است. ‏

حالا یکی از کشورهای پیشرو کاپیتالیسم، ایالات متحده آمریکاست که از همان ابتدا در قانون اساسی آن به اصالت  مالكیت  ‏خصوصی ، عدم  دخالت  دولت  در فعالیت های  اقتصادی  و كنترل  ابزار تولید توسط  شخصیت های  حقیقی  و حقوقی  اشاره شده است.‏

مراحل تکامل سرمایه داری در جهان ‏

دوره تکامل این نظام اقتصادی به سه بخش تقسیم شده است:‏

دوره اول - شروع بازرگانی

همان طور که گفتیم با شکل گیری کارخانه ها، سرمایه دارهای بزرگ یا همان کارخانه داران ایجاد شدند که به فکر رشد تجارت خود ‏افتادند. در این دوره سرمایه داران بر جریان داد و ستد مسلط شدند.

دوره دوم - آغاز سرمایه داری صنعتی

در این دوره صاحبان کارخانه ها تجارت خود را به سایر کشورها کشاندند که از جمله باید به کشورهای آسیای شرقی و مرکزی و ‏کشورهای آفریقایی اشاره کنیم. در همین دوره امپریالیسم و استثمار انسان ها نیز آغاز شد و بسیاری از مردم کشورهای آفریقایی و ‏هند به عنوان برده (نیروی کار) به کشورهای اروپایی برده شدند.‏

‏ دوره سوم - سرمایه داری مالی

در این دوره بانکداران و ثروتمندان بزرگ متولد شدند که از نظر نفوذ و ثروت دیگر با سوداگران مرحله اول، قابل مقایسه نبودند. در ‏واقع این قشر دیگر صاحب موسسات و کارخانه های صنعتی بسیار بزرگی بودند که در سطح جهانی صحبت می کردند. ‏

مرحله چهارم - سرمایه داری دولتی

این مرحله هنوز در واقعیت شکل نگرفته و فقط پیش بینی منتقدان نظام های کاپیتالیسم است. کارل مارکس و لنین از جمله ‏منتقدانی بودند که می گفتند در نهایت سرمایه داری مالی درست مثل نظام فئودالیسم، فرو می پاشد و جای آن را اقتصاد دولتی ‏می گیرد. ‏

اما این اتفاق تاکنون نیفتاده است و اگرچه در شوروی سابق و چین (دوره مائو) تلاش های زیادی شد تا مالکیت خصوصی از بین ‏برود و همه چیز در اختیار دولت قرار بگیرد، اما در واقعیت موفق نبودند و از هم گسستند.‏

اصول و ویژگی های نظام سرمایه داری

برای درک بهتر این نظام اقتصادی بهتر است با ویژگی های اقتصادی و اجتماعی آن بیشتر ‏آشنا شوید.‏

اصول بنیادین اقتصاد سرمایه داری

یکی از ویژگی های کاپیتالیسم ‏را باید در تاثیر اقتصادی آن  جستجو کنیم. مهم ترین اصول بنیادین اقتصاد سرمایه داری عبارتند ‏از:‏

• مالکیت خصوصی: در این نظام افراد یا شرکت ها می توانند دارایی هایی مثل زمین، کارخانه، فروشگاه و... را تصاحب کنند. پس ‏عملاً نقش دولت در تصاحب سرمایه ضعیف می شود.‏

• رونق بازار آزاد: در نظام ‏Capitalism‏ ‏این عرضه و تقاضا هستند که قیمت کالا و خدمات را تعیین می کنند. یعنی مردم تصمیم ‏می گیرند چه چیزی بخرند یا بفروشند و تولیدکننده ها بر اساس تقاضا محصول تولید می کنند. ‏

• بالا بودن رقابت: چون در سرمایه داری هر کسی صاحب دستمزد و حاصل دسترنج خودش است، بنابراین انگیزه بیشتری برای ‏تلاش کردن وجود دارد و رقابت هم افزایش می یابد. ‏

• سودمحوری بودن اقتصاد: در این نظام تمام تلاش افراد در تولید، فروش، سرمایه گذاری، پذیرش ریسک و... برای کسب سود ‏بیشتر است.‏

• رشد سریع اقتصاد: وقتی همه در تلاش برای کسب سود بیشتر هستند، مشخص است که در سطح کلان به رشد اقتصادی یک ‏جامعه می انجامد.

• نوآوری بیشتر: هر چه رقابت بر سر کسب سود بیشتر شود، خلاقیت و نوآوری هم افزایش می یابد. ‏

• نابرابری در توزیع درآمدها: چون افراد بر حسب میزان تلاششان دستمزد می گیرند و همه در یک سطح تلاش نمی کنند، پس ‏طبیعتاً دستمزد یکسانی هم نمی گیرند.‏

ویژگی های اجتماعی کاپیتالیسم ‏

گفتیم که یکی از اصول نظام سرمایه داری ‏کسب سود بیشتر است؛ پس این اصل مهم پیامدهای دیگری هم به دنبال دارد:‏

• آزادی انتخاب: مردم می توانند شغل، کالا، سبک زندگی یا حتی کسب وکارشان را آزادانه انتخاب کنند.‏

• رقابت اجتماعی: در یک نظام کاپیتالیسم موفقیت فردی اهمیت زیادی دارد و همین موضوع انگیزه اصلی برای پیشرفت ‏تک تک افراد است. البته فشار روانی هم در جوامعی که نظام سرمایه داری دارند، بسیار بالاست.‏

• رواج مصرف گرایی: یکی دیگر از تبعات و البته ویژگی های سرمایه داری بالا رفتن مصرف گرایی است. چون کسب و کارهای ‏زیادی شکل گرفته و همه می خواهند کالاهایشان را بفروشند، مردم را تشویق به خرید بیشتر می کنند. به طوری که در آن ها ‏حس نیاز و حرص برای داشتن کالاهای بیشتر را ایجاد کرده و در نهایت منجر به مصرف گرایی می شود.‏

• بی توجهی به اقشار ضعیف: چون در این نظام ها دولت دخالت کمتری در اقتصاد دارد، افراد بی بضاعت از خدمات آموزشی، ‏درمانی یا رفاهی محروم می شوند.‏

• بی عدالتی در توزیع درآمد: در جوامع سرمایه داری فاصله بین ثروتمند و فقیر بیشتر از جوامع سوسیالیسم است و ثروت در ‏‏دست یک گروه کوچک انباشته می شود. این موضوع بروز ناهنجاری و فساد در بین اقشار ضعیف را نیز در پی دارد. ‏

انواع نظام سرمایه داری

این نظام اقتصادی چندین مدل دارد که در زیر آن ها را معرفی کرده ایم.‏

نظام کاپیتالیسم کلاسیک

یک نوع قدیمی از اقتصاد سرمایه داری است که برای شناخت آن باید به قرن 18 و 19 سفر کنیم. در وب سایت ‏adamsmithworks یک مقاله مجزا در مورد نظریه «تقسیم کار» از آدام اسمیت (اقتصاددان و نویسنده مشهور «ثروت ملل») ‏منتشر شده است که به خوبی به نحوه پیدایش نظام سرمایه داری اشاره دارد. ‏

آدام اسمیت به تقسیم کار، بازار کاملاً آزاد و عدم دخالت دولت در اقتصاد اعتقاد راسخ داشت و همین نظریات او باعث ‏پیدایش سرمایه داری شد.

اسمیت در کتاب ثروت ملل به این سوال پاسخ می دهد که چه چیزی باعث ثروت می شود و بعد جواب می دهد: تقسیم کار. بعد ‏هم توضیح می دهد که ثروت، پول نیست؛ بلکه کالاست. پس طبق اطلاعات مقاله «تقسیم کار آدام اسمیت» کالاهایی که ‏مردم می توانند مصرف کنند، با گسترش تقسیم کار بیشتر می شوند.

پس در اقتصاد سرمایه داری‏ کلاسیک، ابتدا ‏تقسیم کار شکل گرفت و به افزایش ثروت یک گروه خاص انجامید. به صورتی که ‏کارخانه دارها هر یک از وظایف را به یک شخص خاص می سپردند تا در آن مهارت و تخصص کافی را پیدا کند. در نهایت با ‏متخصص شدن یک فرد در یک سمت، بازدهی او افزایش پیدا می کرد. ‏

ویژگی های نظام سرمایه داری کلاسیک عبارتند از:‏

• دولت فقط نقش نگهبان و برقراری نظم و قانون دارد.‏

• قیمت ها و تولید به طور کامل توسط بازار تعیین می شوند.‏

• نابرابری اقتصادی زیاد می شود.‏

برای مثال انگلستان بعد از انقلاب صنعتی یک نمونه از نظام سرمایه داری کلاسیک است.‏

مدل سرمایه داری دولتی

وقتی سرمایه داری کلاسیک با انتقادهای زیادی مواجه شد، به تدریج از حالت اولیه فاصله گرفت و دولت نقش پررنگ تری در ‏آن ایفا کرد. به طوری که مدیریت برخی از شرکت های بزرگ را خودش بر عهده گرفت. اما رقابت و سرمایه محوری همچنان ‏جزء ویژگی های اصلی این اقتصاد است.‏

سایر ویژگی های سرمایه داری دولتی عبارتند از:‏

• شرکت های دولتی در کنار شرکت های خصوصی فعالیت می کنند.‏

• دولت در بخش هایی مثل انرژی، حمل ونقل یا بانک ها وارد عمل می شود.‏

• هدف همچنان سودآوری است.‏

برای مثال چین اگرچه به عنوان یک نظام سوسیالیستی شناخته شده، اما چون در آن رقابت شرکت های بزرگ (مثل شیائومی، ‏تیک تاک و ...) شکل گرفته است، یک نظام سرمایه داری دولتی محسوب می شود.‏

سرمایه داری نئولیبرال

یکی دیگر از انواع نظام های سرمایه داری که از دهه 1980 شکل گرفت، نئولیبرال است. این نظام در آمریکا و انگلستان با ‏سیاست های ریگان و تاچر متولد شد که در آن بر کاهش دخالت دولت، آزادی کامل بازار و خصوصی سازی تاکید زیادی ‏می شود. ‏

مهم ترین ویژگی های کاپیتالیسم نئولیبرال عبارتند از:‏

• کاهش مالیات ها، حذف یارانه ها و کاهش قوانین دست وپاگیر

• خصوصی سازی گسترده خدمات عمومی مثل بهداشت و آموزش

• افزایش تمرکز ثروت و کاهش حمایت های اجتماعی

• سرمایه داری دیجیتال و مدرن ‏

آخرین و جدیدترین نوع کاپیتالیسم در قرن 21 با ورود اینترنت اتفاق افتاده است. در این نظام هم ایالات متحده همچنان ‏پیشرو است و بزرگترین شرکت های فناوری (فیسبوک، اینستاگرام، گوگل، آمازون، مایکروسافت، اپل، تسلا و ...) را در اختیار ‏دارد. ‏

مهم ترین ویژگی های این نظام عبارتند از:‏

• قرار گرفتن قدرت و ثروت در دست شرکت های بزرگ فناوری

• ایجاد اقتصاد پلتفرمی و رشد کسب و کارهای آنلاین ‏

• تبدیل اطلاعات شخصی به سرمایه

اگرچه تصور می شود در سرمایه داری مدرن، دولت هیچ دخالتی در اقتصاد و شرکت های فناوری ندارد، اما در سال 2020 یک ‏مقاله در نیویورک تایمز با نام «13 روشی که دولت امسال به دنبال گوگل، فیسبوک و دیگر غول های فناوری رفت» منتشر شد ‏که خلاف این گفته را ثابت می کرد. ‏

طبق گفته های این مقاله، در سال 2020 قانون گذاران و مقامات فدرال و ایالتی  آمریکا بارها به دنبال غول های فناوری (گوگل، ‏مایکروسافت، فیسبوک و آمازون) رفته اند و آن ها را به داشتن قدرت بیش از حد، حضور بیش از حد در زندگی مردم و سرقت ‏اطلاعات شخصی آن ها، متهم کرده اند.‏

مقایسه انواع نظام های کاپیتالیسم

در جدول زیر به مقایسه کامل هر چهار نوع نظام سرمایه داری پرداخته ایم.‏

مزایا و معایب کاپیتالیسم چیست؟ ‏

مهم ترین مزایا و چالش های این نظام اقتصادی-اجتماعی را در زیر بررسی کرده ایم:‏

مزایای نظام سرمایه محور

• کارایی اقتصادی، نوآوری و تولید بیشتر

• انگیزه برای نوآوری و کارآفرینی

• امکان انتخاب مصرف کننده از بین کالاها و خدمات متنوع

• آزادی فردی در انتخاب شغل، روش های سرمایه گذاری و حتی خرج کردن پول

• بهره وری، رشد بالا و پیشرفت فناوری

• تخصیص کارآمدتر منابع و سرمایه ها

• کاهش قیمت مصرف کننده در صورت وجود رقابت در بازار

• افزایش دستمزدها و استانداردهای زندگی

معایب نظام های ‏Capitalism

• نابرابری در توزیع درآمد و ثروت

• ایجاد تضاد طبقاتی ذاتی بین سرمایه دار و کارگر

• استثمار نیروی کار

• از بین رفتن محیط زیست به دلیل افزایش مصرف گرایی

• غفلت از کالاهای عمومی (آموزش، مراقبت های بهداشتی و رفاه اجتماعی)‏

• تمرکز ثروت و شکاف میان کشورها

کاپیتالیسم در ایران و کشورهای دیگر ‏

احتمالا با خواندن اطلاعات کاملی که در مورد سرمایه داری ارائه دادیم، حالا می خواهید بدانید وضعیت نظام اقتصادی در ایران ‏به چه صورت است! آیا کاپیتالیسم چنگال های خود را بر پیکره اقتصاد کشور ما هم انداخته است؟ در ادامه بیشتر به این ‏موضوع می پردازیم.‏

سرمایه داری در ایران؛ وجود دارد یا نه؟ ‏

فرهاد نیلی اقتصاددان، سیاستمدار ایرانی و نماینده ایران در بانک جهانی در وب سایت اتاق بازرگان به این سوال به طور واضح ‏پاسخ داده است. او می گوید که در نظام اقتصادی ایران خبری از کاپیتالیسم نیست؛ زیرا سرمایه داری مشخصه هایی دارد که ‏هیچ یک از آن ها را در اقتصاد ایران مشاهده نمی کنیم.‏

از نظر فرهاد نیلی مهم ترین شاخصه های یک نظام کاپیتالیسم عبارتند از:‏

• سرمایه داری در بستری رشد می کند که در آن کارخانه های بزرگ شکل بگیرد و قانون تجارت هم بر نحوه تاسیس، انحلال، ‏ورشکستگی، رشد و بزرگ شدن آن ها ناظر باشد. اما در اقتصاد ایران شاهد چنین قانون و کارخانه هایی نبوده ایم.‏

• یکی دیگر از ویژگی های مهم اقتصاد کاپیتالیسم از نظر آقای نیلی، شیشه ای و شفاف بودن بخش شرکتی است. در ایران فقط ‏‏400 شرکت بورسی وجود دارد و سایر شرکت ها به شفاف سازی اطلاعات مالی خود تن نمی دهند. ‏

• نبود بانک تجاری در ایران (به عنوان واسطه گر اطلاعات) که اعتماد را به اعتبار تبدیل کند، یکی دیگر از دلایلی است که نشان ‏می دهد، نظام اقتصادی ایران، سرمایه داری نیست. ‏

• نبود کارآفرینان جسور و ریسک پذیر در سطح بین الملل هم از دیگر دلایلی است که مانع از شکل گیری کاپیتالیسم در ایران ‏می شود.

• حضور دولت در بازار بسیار پررنگ است و قوانین سفت و سخت آن، کارآفرینان را دچار ترس می کنند. ‏

• نبود بازارهای قدرتمند مثل وال استریت در ایران هم یکی دیگر از موانع تولد سرمایه داری در ایران است. از یکسو تورم بسیار ‏بالاست و مردم برای سرمایه گذاری نمی توانند به راحتی اعتماد کنند و از سوی دیگر بانک ها برای پرداخت اعتبار نمی توانند به ‏وام گیرندگان (برای بازپرداخت وام) اعتماد کنند.

نمونه هایی از کشورهای سرمایه داری ‏

در وب سایت ‏worldpopulationreview‏ مقاله ای تحت عنوان "کشورهای کاپیتالیسم 2025"‏منتشر شده که در آن کشورها ‏را از نظر میزان نزدیکی به نظام سرمایه داری بررسی کرده است.‏

اگرچه سرمایه داری با روح آمریکا عجین شده است و در مقایسه با سایر کشورها، اقتصاد آزادتری دارد، اما طبق گزارشات سال ‏‏2023، بنیاد هریتیج و مجله گلوبال فایننس، آمریکا در بین 10 کشور برتر سرمایه داری دنیا قرار نمی گیرد. ‏

بر اساس شاخص آزادی اقتصادی جهان سازمان هریتیج، 10 کشور برتر با بیشترین اقتصادهای سرمایه داری (رتبه بندی از ‏بالاترین امتیاز به پایین ترین امتیاز) عبارتند از:‏

در سال 2021 نیز موسسه فریزر (اندیشکده سیاستگذاری عمومی کانادایی و سازمان خیریه) لیست 10 کشور برتر با بیشترین ‏شاخص های اقتصاد سرمایه داری را به شرح زیر منتشر کرد:

تفاوت ها و مقایسه  ها با سایر نظام  ها

بسیاری از مردم تفاوت بین اصطلاحات رایج در علم سیاست را به راحتی تشخیص نمی دهند و گاهی آن ها را با همدیگر اشتباه ‏می گیرند. پس در زیر می توانید تفاوت های بین آن ها را مطالعه کنید.‏

تفاوت کاپیتالیسم و لیبرالیسم

لیبرالیسم یک مفهوم کاملاً سیاسی است و به حق رأی، آزادی عقیده و حقوق برابر اشاره دارد. البته لیبرالیسم کاپیتالیسم قبل ‏از لیبرالیسم شکل گرفت. درست زمانی که رنه دکارت نظریه شکاکیت (آزادی برای شک و تردید در امور اعتقادی) را ارائه ‏کرد، بنیان های لیبرالیسم شکل گرفت.‏

اما سرمایه داری به امور اقتصادی می پردازد و می گوید هر کسی حق دارد مالک دارایی خودش باشد و درآمدش را خودش ‏تصاحب کند.‏

به طور کلی کاپیتالیسم به تولید، مالکیت، سود محوری و بازار آزاد می پردازد، اما لیبرالیسم در حوزه آزادی فردی، حقوق بشر، ‏دموکراسی و قانون گرایی فعالیت دارد. با این حال لازمه اجرای کاپیتالیسم در یک کشور، لیبرالیسم است و تا زمانی که آزادی ‏فردی وجود نداشته باشد، بازار آزاد هم شکل نمی گیرد.‏

تفاوت سوسیالیسم و کاپیتالیسم ‏

دومین مفاهیمی که با همدیگر اشتباه گرفته می شوند، کاپیتالیسم و سوسیالیسم ‏هستند. در وب سایت ‏‎Investopedia‏ یک مقاله ‏تحت عنوان «اقتصادهای سرمایه داری در مقابل اقتصادهای سوسیالیستی: تفاوت چیست؟» منتشر شده است که تفاوت این ‏دو اصطلاح را این طور بررسی می کند:‏

Capitalism‏ یک سیستم اقتصادی است که در آن افراد یا صاحبان کسب و کارها مالک و کنترل کننده عوامل تولید هستند و ‏دولت در کارآفرینی، تولید کالاهای سرمایه ای، منابع طبیعی و استخدام نیروی کار هیچ نقشی ‏ندارد. ‏

در مقابل در اقتصادهای سوسیالیستی دولت نقش بسیار مهمی را برعهده دارد و میزان تولید (یا عرضه) و سطح قیمت گذاری ‏کالاها و خدمات را به جای بازار آزاد تعیین می کند. در نظام اقتصادی سوسیالیستی مردم برای تهیه غذا، اشتغال، مراقبت های ‏بهداشتی و سایر کالاهای اساسی به دولت وابسته هستند.‏

در حالی که هدف نظام سرمایه داری آزادی مردم، رشد، بهره وری و توسعه بیشتر است؛ اما هدف سوسیالیسم، کنترل بیشتر ‏مردم و کاهش قدرت شرکت ها و ثروتمندان است. ‏

تفاوت امپریالیسم و کاپیتالیسم ‏

• امپریالیسم به ابعاد سیاسی و اقتصادی یک نظام اشاره دارد و به معنای سلطه بر کشورها یا مناطق دیگر برای بدست آوردن ‏منافع اقتصادی، سیاسی ‏یا نظامی است. اما چه ارتباطی با سرمایه داری دارد و چرا در این مطلب به آن می پردازیم؟

• در کتاب «تئوری های امپریالیسم» نوشته دکتر احمد ساعی در فصل آخر به این موضوع اشاره می کند که افرادی مثل لنین و ‏لوکوزامبورگ معتقدند امپریالیسم فرزند کاپیتالیسم است و انباشت سرمایه یا سودآوری، بدون استعمار و استثمار سایر ملت ها ‏ممکن نیست.‏

• صدور سرمایه، بدست آوردن بازارهای صادرات و کنترل منابع خام کشورهای ضعیف تنها زمانی انجام می شود که اقتصاد آزاد ‏وجود داشته باشد. کشورهای امپریالیسم برای به حداکثر رساندن سود خود، فعالیت هایشان را به فراتر از مرزهایشان ‏می کشانند؛ بنابراین باید قوانین دست و پاگیر دولتی را بردارند. پس عملاً سرمایه داری اجرا می شود تا امپریالیسم برقرار باشد.‏

حامیان و منتقدان نظام سرمایه محوری

اگر پای صحبت های تئوریسین های اقتصاد سرمایه داری بنشینید، با نظریات مخالف و موافق روبرو می شوید. در زیر به عقاید هر ‏دو گروه می پردازیم.‏

فیلسوفان و نظریه پردازان حامی سرمایه داری ‏

شاید برجسته ترین نظریه پردازی که از بازار آزاد و عدم دخالت دولت در اقتصاد صحبت کرد، همان آدام اسمیت باشد. در واقع ‏او بنیان گذار این نظام اقتصادی است و وقتی از آزادی قیمت گذاری، تخصیص منابع و تقسیم کار صحبت می کند، به معنای ‏دفاع تمام عیار او از این نوع نظام است. ‏

• دومین تئوریسین طرفدار این نظام، جان میلتون فریدمن (اقتصاددان برجسته آمریکایی) نام دارد. او برنده نوبل اقتصاد 1976 ‏است و زمانی هم مشاور اقتصادی رونالد ریگان (رییس جمهور سابق آمریکا) بود. او نیز همچون اسمیت روی نظریه پولی، بازار ‏آزاد و کاهش قدرت دولت در اقتصاد تاکید می کرد.‏

• فریدمن معتقد بود روزی خواهد آمد که کاپیتالیسم به کشورهای توتالیتر (تمامیت خواه) راه پیدا می کند و باعث شکوفایی ‏سیاسی و اقتصادی آن ها می شود.‏

• سومین نظریه پرداز موافق اقتصاد سرمایه داری، فون هایک (اقتصاددان اتریشی) نام دارد. او هم با دخالت دولت در اقتصاد ‏مخالفت می کند.

• جان استوارت میل هم یکی دیگر از طرفداران سرسخت بازار آزاد و کاپیتالیسم بود و در اصل باید او را نماینده این نظام ‏اقتصادی بدانیم.‏

منتقدان مشهور نظام سرمایه داری ‏

اما در مقابل گروه موافق، باید به منتقدان سرسخت سرمایه داری هم اشاره کنیم. همانطور که به معایب این نظام اشاره کردیم، ‏منتقدان هم روی آن ها تمرکز کرده اند و معتقدند سرمایه داری باعث انباشت سرمایه در دست یک گروه خاص می شود. در عین ‏حال نیروی کار به ابزار تولید تبدیل خواهد شد که دیگر هیچ اراده ای از خودش ندارد. ‏

مهم ترین و اصلی ترین مخالف کاپیتالیسم، کارل مارکس بود که مکتب کمونیسم را برای مخالفت با این نظام اقتصادی بنا نهاد. ‏بعد از او انگلس، لنین، نوام چامسکی، هیلفردینگ، رزا لوگوزامبورک و مائو هم جزء مخالفان کاپیتالیسم قرار می گیرند.‏

اگر به فیلم Modern Times چارلی چاپلین نگاه کرده باشید، به تقسیم کار و غرق شدن کارگر در کار پی می برید. این فیلم به طور خاص در انتقاد به ‏نظام سرمایه داری ساخته شده است و اهمیت سود برای سرمایه دار بیش از سلامت کارگران را نشان  می دهد.

آینده نظام سرمایه داری در جهان امروز ‏

اجازه دهید خیلی صریح به شما بگوییم: تاکنون ‏هیچ نظام اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به طور کامل و بی نقص ایجاد نشده ‏است. بنابراین نمی توان خیلی خوشبینانه و تمام عیار به سرمایه داری نگاه کرد و آن را یک سیستم بدون مشکل تصور کرد. به ‏طور کلی این نظام اقتصادی با چالش های زیر روبروست:‏

• پدید آمدن هوش مصنوعی و اتوماسیون و جایگزین شدن ربات ها به جای نیروی انسانی

• تخریب محیط زیست به دلیل افزایش مصرف و بهره برداری بیش از حد از منابع طبیعی

• بحران اقلیمی، گرمایش زمین، آلودگی و انقراض گونه ها

• بروز نابرابری اقتصادی و بی ثباتی اجتماعی

با همه این چالش ها آینده نظام سرمایه داری را می توان مثبت ارزیابی کرد. چون برخلاف کمونیست، بر روی بنیان های خود ‏پافشاری نمی کند و مدام در حال تغییر و به روزرسانی است. اصلاحات اجتماعی، تغییر قوانین مالیاتی، ایجاد گروه های حامی ‏محیط زیست و نظارت دولت ها بر عملکرد شرکت ها هم می توانند نوید پایداری این نظام را بدهند.

نتیجه گیری

سرمایه داری یک نظام اقتصادی بر پایه بازار آزاد است که دولت کمترین دخالت را در قیمت گذاری، تولید و رشد شرکت ها دارد. ‏این نظام به توسعه اقتصادی، خلاقیت و نوآوری کمک زیادی کرده، اما از سوی دیگر تجمل گرایی، آسیب به محیط زیست و ‏ایجاد فاصله طبقاتی را هم به دنبال داشته است.

با همه این صحبت ها، کاپیتالیسم در حال تغییر است و اگر کشورهای پیشرو در نظام سرمایه داری، نظارت خود بر بازار آزاد و ‏قشر سرمایه دار را بیشتر کنند، توازن و تعادل برقرار می شود. اما فراموش نکنید همانطور که فریدمن گفته است، روزی ‏سرمایه داری مسیر خودش را به تمامی کشورهای دنیا باز می کند.‏

نمونه آن را می توانید در بین کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی نیز مشاهده کنید. با اینکه نظام اقتصادی کشور ما ‏سرمایه داری نیست، اما جامعه در حال حرکت به سمت آن است. به طوری که شکل گیری برندهای متنوع، تبلیغات گسترده در شبکه های اجتماعی، ترغیب کاربران برای خرید ‏بیشتر، ترویج مدگرایی و تجملات که جزء شاخص های مهم کاپیتالیسم هستند، حالا در یک دهه اخیر به وضوح در بین مردم ایران دیده می شوند. اگر به دنبال سرمایه گذاری هستید ‏ ‏در صفحه "جذب سرمایه دونگی" ثبت نام کنید و منتظر مشاوره سرمایه گذاری از سوی ‏کارشناسان ما بمانید.