وجه تضمین در قرارداد اختیار معامله مبلغی است که فروشنده اختیار باید پرداخت کند تا ثابت کند به تعهدات خود متعهد می ماند، میزان این وجه بر حسب نوع دارایی پایه (مثل سهام، شاخص یا کالا) می تواند متفاوت باشد.
وجه تضمین در قرارداد اختیار معامله مبلغ مشخصی است که معامله‌گر باید در حساب خود نگه دارد تا نشان دهد توانایی اجرای تعهدات خود در معاملات، به‌ویژه در قراردادهای مشتقه (مانند اختیار معامله و قراردادهای آتی) را دارد. دلیل اهمیت وجه تضمین در قراردادهای آپشن، کاهش ریسک نکول یا عدم ایفای تعهدات و حفظ امنیت و اعتماد در بازار است.
نحوه محاسبه وجه تضمین در بازار بورس ایران به صورت مبلغ نقدی ثابت یا درصدی از ارزش قرارداد تعیین می‌شود و بسته به نوع قرارداد و ارزش دارایی پایه، متفاوت است. البته در ادامه این مطلب مجله دونگی قصد داریم ضمن ارائه یک تعریف کامل و جامع از وجه تضمین و انواع آن، به نحوه محاسبه آن نیز بپردازیم. خواندن این مطلب برای هر کسی که قصد ورود به بازار بورس را دارد، ضروری است.
وجه تضمین یکی از مفاهیم کاربردی و مهم در قراردادهای اختیار معامله است. این وجه به مقدار مشخصی سرمایه اشاره دارد که معامله‌گر باید در حساب خود نگه داشته باشد تا ریسک‌های ناشی از موقعیت‌های باز در قراردادهای آپشن را پوشش دهد. به عبارت دیگر، وجه تضمین نوعی اطمینان مالی است که کارگزاران از معامله‌گران دریافت می‌کنند تا از توانایی آنها برای انجام تعهداتشان، اطمینان پیدا کنند.
همانطور که در ابتدای مطلب نیز اشاره کردیم، وجه تضمین به کاهش ریسک نکول در اختیار معامله (عدم انجام تعهدات) کمک زیادی می‌کند. به هر حال اگر معامله‌گر برای ایفای تعهدات خود توانایی کافی را نداشته باشد، کارگزار می‌تواند از وجه تضمین برای جبران خسارت استفاده کند.
سازوکار وجه تضمین در بازار بین الملل به‌صورت پیچیده‌تری پیاده‌سازی می‌شود. به طوری که ارزش کل پرتفوی سرمایه‌گذاری شامل سهام، اوراق بدهی و سایر دارایی‌ها، با استفاده از روش‌های دقیق محاسباتی ارزیابی می‌شود. سپس بر اساس این ارزیابی، میزان وجه تضمین مورد نیاز تعیین می‌شود تا معامله‌گر بتواند در قراردادهای آپشن، موقعیت‌های فروش اتخاذ کند. این روش باعث انعطاف‌پذیری بیشتر برای معامله‌گران می‌شود و امکان استفاده بهینه از دارایی موجود را فراهم می‌کند.
در بازار بورس ایران رویکرد ساده‌تری برای مشخص کردن وجه تضمین به کار گرفته می‌شود. به این صورت که در زمان اخذ موقعیت فروش در قراردادهای آپشن، مبلغ مشخصی وجه نقد به عنوان وجه تضمین از حساب معامله‌گر مسدود می‌شود و تا زمانی که موقعیت باز فروش فعال است، این وجه، در حساب او باقی می‌ماند.
گفتنی است سازوکار محاسبه و دریافت وجه تضمین در بازار ایران نسبت به بازارهای بین‌المللی انعطاف‌پذیری کمتری دارد. با این حال امنیت بیشتری برای کارگزار و طرف مقابل فراهم می‌کند.
به طور کلی کاربرد وجه تضمین در بازار بورس ایران عبارتند از:
قیمت اختیار که به آن یا "پریمیوم" هم گفته می‌شود، مبلغی است که خریدار برای خرید حق اختیار (خرید یا فروش دارایی پایه) به فروشنده می‌پردازد تا حق خرید یا فروش را به‌دست آورد. اما همانطور که در بالاتر گفت وجه تضمین مبلغی است که فروشنده نزد اتاق پایاپای یا کارگزار بلوکه می‌کند تا یک تضمین قابل اعتماد برای انجام تعهدات باشد.
برای مثال فرض کنید قرارداد اختیار خرید سهام فولاد با قیمت اعمال 800 تومان و سررسید یک‌ماهه منعقد شده است. در این صورت خریدار برای دریافت حق خرید، مثلاً 50 تومان پریمیوم به فروشنده می‌پردازد. در مقابل فروشنده برای تضمین انجام تعهد خود، باید وجه تضمینی مثلاً 200 تومان به ازای هر سهم نزد بورس واریز کند.
اگر در سررسید قیمت سهم به 1000 تومان برسد و خریدار اختیار را اعمال کند، فروشنده باید سهم را به 800 تومان بفروشد؛ در غیر این صورت از وجه تضمین او برداشت می‌شود.
میزان این وجه بر اساس عوامل متعددی تعیین می‌شود و ممکن است برای هر دارایی پایه (مثل سهام، شاخص یا کالا) متفاوت باشد. به طور کلی عواملی که بر روی میزان وجه تضمین در قرارداد اختیار معامله تاثیر می‌گذارند، عبارتند از:
اما به طور کلی مقدار این وجه در قراردادهای آتی بورس کالا به صورت زیر تعیین می‌شود:
گفتنی است در قرارداد اختیار معامله، وجه تضمین برای خریدار اختیار وجود ندارد.
در حالی که برخی پرداخت وجه تضمین در قرارداد اختیار معامله و قراردادهای فیوچرز (آتی) را با هم اشتباه می‌گیرند، با همدیگر متفاوت هستند. در قرارداد آتی، هر دو طرف معامله (خریدار و فروشنده) باید وجه تضمین پرداخت کنند؛ زیرا هر دو طرف (خرید یا فروش حتمی در آینده) تعهد دارند، پس هر دو در معرض ریسک هستند.
در این نوع قراردادها وجه تضمین اولیه درصدی از ارزش کل قرارداد است که برای اطمینان از انجام تعهدات و جلوگیری از نکول نزد کارگزار بلوکه می‌شود. در قراردادهای آتی، وجه تضمین همان سود و زیان روزانه است که از حساب هر دو طرف معامله، کسر یا به آن اضافه می‌شود. در این نوع قراردادها، اگر وجه تضمین از حداقل تعیین‌شده کمتر شود، کال صادر می‌شود و فرد باید وجه را تکمیل کند.
بیشتر بخوانید: بازار آتی چیست؟ انواع قراردادهای آتی و مزایا معایب آنها
برای مثال اگر در قرارداد آتی زعفران بخرید، اما در زمان پرداخت وجه قیمت این کالا پایین بیاید، میزان ضرر شما از حساب وجه تضمین، کسر می‌شود.
در مقابل وجه تضمین در اختیار معامله با قراردادهای فیوچرز تفاوت در دارد. همانطور که در بالاتر هم گفتیم در این نوع قرارداد، تنها فروشنده اختیار معامله موظف به پرداخت وجه تضمین است و خریدار فقط حق دارد و هیچ تعهدی در این معامله ندارد که مجبور به پرداخت وجه تضمین باشد.
دلایل زیادی وجود دارد که از لزوم وجه تضمین اختیار معامله در قراردادهای آپشن حکایت می‌کند. به طور کلی دلایل لزوم این وجه در قراردادها عبارتند از:
حفظ ثبات بازار: وجه تضمین در اختیار معامله به‌عنوان یک لنگر مالی، مانع از بروز رفتارهای پرریسک و غیرمسئولانه توسط معامله‌گران می‌شود. این موضوع در پایداری و سلامت بازارهای مشتقه نیز تاثیرگذار است.
افزایش اعتماد بین فعالان بازار: وقتی خریدار مطمئن باشد که طرف مقابل قادر به اجرای تعهدات خود است، با اطمینان بیشتری وارد معامله می‌شود. این اطمینان، به افزایش مشارکت در بازار منجر می‌شود.
همانطور که آشنایی با وجه تضمین اختیار معامله در بازار برای معامله‌گران اهمیت زیادی دارد، شناخت انوع آن نیز مهم است. این وجه چندین نوع دارد که شامل وجه تضمین اولیه، لازم، جبرانی و حداقل وجه تضمین است. در ادامه انواع آن را بررسی کرده‌ایم.
وجه تضمین اولیه مبلغی است که فروشنده اختیار معامله باید در زمان باز کردن موقعیت فروش، در حساب عملیاتی خود داشته باشد تا نشان دهد توانایی انجام تعهداتش را دارد. این وجه تضمین به منظور پوشش دادن ریسک اولیه‌ای ناشی از ایجاد موقعیت تعهدی (فروش اختیار)، دریافت می‌شود.
در لحظه ایجاد موقعیت لازم است و سازمان بورس آن را براساس ریسک دارایی پایه و نوسانات محاسبه می‌کند. برای مثال فروشنده یک اختیار خرید سهم فولاد، باید 3 میلیون تومان وجه تضمین اولیه در حساب خود داشته باشد.
این نوع وجه تضمین میزان وجه تضمینی است که فروشنده اختیار باید در هر لحظه باید در حساب خود داشته باشد تا اعتبار موقعیت خود را نشان دهد. در واقع باید گفت وجه تضمین لازم ترکیبی از وجه تضمین اولیه و وجه تضمین جبرانی (در صورت وجود) است.
این نوع وجه تضمین در قراردادهای اختیار معامله برای اطمینان از اینکه ارزش دارایی یا زیان بالقوه موقعیت پوشش داده شده می‌شود، گنجانده شده است. نکته مهم در مورد وجه تضمین لازم، تغییر آن در طول دوره تا زمان سررسید است. به طوری که سیستم مدیریت ریسک بورس می‌تواند روزانه این مقدار را محاسبه و به‌روزرسانی کند. پس اگر موجودی حساب از وجه تضمین لازم، کمتر شود، فروشنده اختیار، اخطار مارجین دریافت می‌کند.
بیشتر بخوانید: بهترین استراتژی مدیریت ریسک
با توجه به توضیحاتی که در بالاتر ارائه کردیم، وجه تضمین اولیه مقدار وجه تضمینی است که در ابتدای ایجاد موقعیت فروش در قرارداد اختیار معامله باید در حساب وجود داشته باشد. این نوع وجه برای اطمینان از اینکه فروشنده اختیار از همان ابتدا توانایی انجام تعهد خود را دارد، دریافت می‌شود.
اما وجه تضمین لازم میزان وجه تضمینی است که در هر لحظه از زمان تا زمان سررسید باید در حساب فروشنده وجود داشته باشد تا موقعیت او معتبر بماند. این نوع وجه به منظور کنترل ریسک در طول عمر قرارداد و اطمینان از اینکه فروشنده هنوز توان جبران زیان احتمالی را دارد، دریافت می‌شود.
در جدول زیر هم به تفاوت بین وجه تضمین لازم با وجه تضمین اولیه پرداخته‌ایم.
فاکتورهای مقایسه
| وجه تضمین اولیه
| وجه تضمین لازم
|
زمان تعیین
| در زمان ایجاد موقعیت
| در تمام طول دوره تا سررسید
|
هدف
| اطمینان از توانایی اولیه فروشنده
| اطمینان از تداوم توانایی انجام تعهد
|
مقدار
| ثابت (تا تغییر رسمی بورس)
| متغیر و بسته به نوسان قیمت
|
محاسبه‌کننده
| سازمان بورس در ابتدای هر معامله
| سیستم مدیریت ریسک بورس به‌صورت روزانه
|
ارتباط با مارجین کال
| ندارد
| اگر کمتر شود، باعث صدور مارجین کال می‌شود.
|
یکی دیگر از انواع وجه تضمین اختیار معامله از نوع جبرانی است که در صورت تغییرات نامطلوب قیمت دارایی پایه یا افزایش نوسان بازار، به منظور جبران کاهش موجودی حساب تضمین، از فروشنده درخواست می‌شود. این وجه برای حفظ سطح وجه تضمین لازم و جلوگیری از نکول فروشنده دریافت می‌شود.
در واقع تغییرات بازار باعث ایجاد این نوع وجه تضمین می‌شود و سازمان بورس نیز به‌صورت خودکار بررسی می‌کند و در صورت نیاز اعلام "کال مارجین»" می‌دهد. بنابراین فروشنده باید در مهلت مشخص (اغلب تا پایان روز کاری بعد) این وجه را پرداخت کند.
برای مثال اگر قیمت سهم بالا برود و موقعیت فروشنده اختیار خرید در موقعیت زیان‌ده قرار بگیرد، بورس ممکن است 500 هزار تومان وجه تضمین جبرانی مطالبه کند.
یکی دیگر از اصطلاحات یا انواع وجه تضمین اختیار معامله، حداقل وجه در این قراردادهاست. این وجه به حداقل موجودی حساب فروشنده اختیار اشاره دارد که باید همواره آن در حساب خود حفظ کند تا موقعیت باز او معتبر بماند.
حداقل وجه تضمین به منظور جلوگیری از کاهش بیش از حد وجه تضمین و افزایش ریسک نکول تعیین می‌شود و درصدی از وجه تضمین اولیه (برای مثال 75٪ آن) است. با این توصیفات اگر موجودی حساب کمتر از حداقل وجه تضمین شود، سیستم بورس برای فروشنده اختیار اخطار کال مارجین صادر می‌کند. او هم موظف است برای حفظ موقعیت خود حسابش را تا سطح وجه تضمین اولیه شارژ کند.
برای محاسبه میزان وجه تضمین اولیه و لازم از فرمول یکسان استفاده می‌شود که در زیر به صورت 4 مرحله آمده است:
محاسبه مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار خرید: L = |Min{St – K , 0 }| × Size
محاسبه مقدار در زیان بودن قرارداد اختیار فروش: L = |Min{ K – St , 0 }| × Size
ضریب گرد کردن × ( [( وجه تضمین )÷( ضریب کردن گرد )] + 1)
اگر استفاده از فرمول محاسبه وجه تضمین و در قراردادهای آپشن برایتان دشوار است، می‌توانید از طریق سایت بورس tsetmc اقدام کنید. کافی است مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید تا به صورت خودکار میزان وجه تضمین را برایتان محاسبه کند.
برای مثال در این سهم میزان وجه تضمین 111.000 ریال محاسبه شده است.
با توجه به اهمیت و لزوم وجود وجه تضمین در قراردادهای اختیار معامله، به نظر می‌رسد وجود آن برای هر معامله یا قرارداد سرمایه‌گذاری لازم باشد. اما خوشبختانه در سایر روش‌های سرمایه‌گذاری به جای دریافت وجه تضمین از روش‌های دیگری استفاده می‌شود تا طرفین معامله نسبت به تعهدات خود پایبند باشند.
کرادفاندینگ یا تأمین مالی جمعی نیز یکی از روش‌های سرمایه گذاری است که در آن، سرمایه‌پذیر باید تضمین‌های لازم را به سرمایه‌گذاران بدهد. اما برای این کار به پرداخت وجه نیاز نیست و تیم‌های اجرای کرادفاندینگ تضمین‌های بانکی را از آنها دریافت می‌کنند.
همچنین تیم ارزیابی نیز صورت‌های مالی و میزان بازده سرمایه‌پذیران را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند به تعهدات خود در قرارداد با سرمایه‌گذاران، پایبند هستند و سود دوره‌ای را به طور کامل پرداخت می‌کنند.
دونگی یکی از مجریان کرادفاندینگ است که با مجوز سازمان فرابورس و تحت نظارت سبدگردان مالی فعالیت می‌کند. همین ویژگی‌ها از اعتبار بالای مجموعه دونگی حکایت دارد. از سوی دیگر این مجموعه به منظور کنترل ریسک سرمایه‌گذاری، تضمین‌های لازم را از سرمایه‌پذیران دریافت می‌کند.
مهم‌ترین مزایای سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ دونگی عبارت است از:
وجه تضمین در اختیار معامله موضوعی است که در سازمان بورس اهمیت زیادی دارد تا تضمین‌های لازم برای پایبندی فروشنده اختیار دریافت شود. در این مطلب ضمن بررسی کامل وجه تضمین در قرارداد آپشن و نحوه محاسبه آن، تلاش کردیم شما را با انواع آن آشنا کنیم. دقت داشته باشید وجه تضمین در قرارداد اختیار معامله فقط برای فروشنده اختیار در نظر گرفته می‌شود.
در سایر روش‌های سرمایه‌گذاری از جمله کرادفاندینگ به دریافت وجه تضمین نیاز نیست و از سایر روش‌ها از جمله دریافت ضمانت‌های بانکی استفاده می‌شود. امیدواریم اطلاعات ارائه شده در این مطلب برایتان مفید و کاربردی بوده باشد. برای دریافت اطلاعات کامل‌تر درباره ضمانت‌ها در پروژه‌های سرمایه‌گذاری در کرادفاندینگ دونگی می‌توانید از صفحه طرح‌های ما دیدن کنید.
نویسنده: مانی حمزه زاده
آمیخته ای از اقتصاد، مالی، مدیریت و تلاقیشون با اتفاقات روز رو اینجا براتون مینویسم و امیدوارم به خوبی با این سبک محتواها ارتباط بگیرید.
تامین منابع مالی به معنی جذب سرمایه لازم برای راه اندازی، گسترش یا اجرای پروژه ها و کسب وکارهاست. فرآیند تامین مالی به دو روش مستقیم و غیرمستقیم انجام می شود که در روش مستقیم تامین کنندگان با کمترین واسطه با متقاضیان سرمایه در ارتباط هستند. در روش غیرمستقیم اما واسطه هایی مانند بانک یا موسسات مالی بین تامین کننده و متقاضی وجود دارند.
استراتژی همگرایی یکی از استراتژی های کاربردی در دنیای بازارهای مالی است، به طور کلی همگرایی به نزدیک شدن روندها، نرخها یا قیمتها به یکدیگر در طول زمان گفته می شود. به بیان سادهتر، وقتی دو متغیر اقتصادی (مثلا سطح درآمد دو کشور، نرخ تورم، یا هزینه تولید کالاها) در مسیر زمانی خود به هم نزدیک می‌شوند، گفته می‌شود بین آنها همگرایی اقتصادی بوجود آمده است.
اگر یکی از طرفین (اغلب فروشنده اختیار) که باید تعهد خود را انجام دهد، از این کار امتناع کند، نکول در اختیار معامله رخ داده است. نکول در قرارداد اختیار معامله به معنی عدم ایفای تعهد فروشنده اختیار در سررسید است. نکول در معاملات که بیشتر در بازارهای رسمی مثل بورس اتفاق میافتد، ضامن اجرای تعهدات طرفین قرارداد خواهد بود.