بازار نوآفرین (SME) چیست؟ + مزایا، امکانات و نحوه معامله در آن
بازار نوآفرین (SME) چیست؟ + مزایا، امکانات و نحوه معامله در آن
انتشار 1404/08/26
بروزرسانی 1404/08/26
زمان مطالعه: 8 دقیقه
بازار نو آفرین یا (Small and Medium Enterprises) که به صورت مخفف بازار SME گفته می شود، هدف این بازار کمک به رشد کسبوکارهایی است که پتانسیل توسعه دارند، اما هنوز به اندازه شرکتهای بزرگ، سابقه، سرمایه یا الزامات لازم برای ورود به بورس اصلی را ندارند. شرکتهای کوچک و متوسط، استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان، کسبوکارهای نوآور و فناوریمحور، شرکتهای خدماتی یا تولیدی در مراحل رشد می توانند با ورود به این بازار تامین مالی شوند.
اگر در چند سال اخیر مسیر تامین مالی و رشد استارتاپها، کسبوکارهای کوچک و متوسط یا بازارهای مالی نوظهور ایران را دنبال کرده باشید، حتما نام بازار نوآفرین یا SME به گوشتان خورده است. این بازار در واقع پاسخ بازار سرمایه به یک نیاز قدیمی است: ایجاد بستری امن، ساختارمند و در دسترس برای تامین مالی شرکتهایی که نه آنقدر بزرگ هستند که وارد بورس اصلی شوند و نه آنقدر کوچک که نیازی به سرمایه بیرونی نداشته باشند.
به زبان ساده، بازار SME در ایران، مکانی است برای ارتباط مستقیم بین سرمایهگذاران و کسبوکارهای در حال رشد، جایی که شرکتها میتوانند منابع مالی مورد نیاز برای توسعه خود را جذب کنند و سرمایهگذاران به فرصتهای نوظهور دسترسی پیدا کنند. در سطح جهانی، SME (Small and Medium Enterprises) معنایی گستردهتر دارد و شامل کسبوکارهای کوچک و متوسط با معیارهای مختلف از جمله تعداد کارکنان، میزان فروش و گردش مالی میشود. اما در ایران، تمرکز بازار نوآفرین بیشتر بر روی ظرفیت رشد، نوآوری و امکان ورود به بازار سرمایه است، نه صرفا اندازه شرکت.
بازار نوآفرین در ایران، پلی است بین سرمایهگذاران و شرکتهای نوپا و تجربههای جهانی نشان دادهاند که چنین بازارهایی میتوانند موتور رشد اقتصادی و نوآوری باشند. با راهنمای کامل بازار SME همراه ما در مجله دونگی باشید.
مفهوم بازار SME در جهان چیست؟
بازار SME در جهان به بازاری گفته میشود که بستری رسمی برای تامین مالی، رشد و معامله سهام شرکتهای کوچک و متوسط (Small and Medium Enterprises) فراهم میکند. این بازار در کشورهای مختلف ساختار یکسانی ندارد، اما یک هدف مشترک دارد: کمک به رشد کسبوکارهایی که پتانسیل توسعه دارند، اما هنوز به اندازه شرکتهای بزرگ، سابقه، سرمایه یا الزامات لازم برای ورود به بورس اصلی را ندارند. در سطح جهانی، SMEها بخش بسیار مهمی از اقتصاد را تشکیل میدهند. برای نمونه:
در اتحادیه اروپا، شرکتهای کوچک کمتر از 50 نفر نیروی انسانی و شرکتهای متوسط کمتر از 250 نفر نیرو دارند.
در کانادا و بریتانیا، معیارها بیشتر بر گردش مالی سالانه و حجم عملیات متمرکز است.
در بازارهای مالی پیشرفته مانند AIM لندن یا TSX Venture کانادا، SMEها در یک بازار جداگانه پذیرش میشوند تا با استانداردهای منعطفتر و هزینه کمتر، به سرمایه و نقدینگی دسترسی پیدا کنند.
بازار نوآفرین چیست؟
بازار نوآفرین در فرابورس ایران، بازاری تخصصی برای پذیرش و معامله سهام شرکتهای کوچک، متوسط، نوآور و رشدمحور است؛ بازاری که با الگوبرداری از بازارهای SME در دنیا، اما با ساختار و شرایط متناسب با اقتصاد ایران شکل گرفته است. این بازار، بستر رسمی و شفافتری برای تامین مالی شرکتهایی فراهم میکند که هنوز به مرحله ورود به بازارهای اصلی بورس نرسیدهاند، اما ظرفیت رشد، توسعه و جذب سرمایه دارند.
در بازار نوآفرین، الزامات پذیرش شرکتها سختگیرانهتر از بورس اصلی نیست؛ برعکس، تمرکز اصلی بر پتانسیل رشد، نوآوری، مدل کسبوکار و شفافیت اولیه است. این انعطافپذیری باعث شده که بسیاری ازاستارتاپها، شرکتهای دانشبنیان، کسبوکارهای آنلاین و SMEها بتوانند در مسیر حرفهایتری برای جذب سرمایه و گسترش فعالیت خود قرار بگیرند.
تاریخچه بازار نوآفرین در ایران
ایده ایجاد بازاری ویژه برای کسبوکارهای کوچک و متوسط در ایران از اوایل دهه 1390 مطرح شد، اما نقطه عطف اصلی در سال 1398 رقم خورد؛ زمانی که فرابورس ایران با الهام از الگوی بازار AIM لندن و TSX Venture کانادا، دستورالعمل پذیرش شرکتها در «تابلوی بازار نوآفرین» را نهایی کرد. هدف از ایجاد این بازار عبارت بود از:
فراهم کردن مسیر ورود شرکتهای نوپا و SMEها به بازار سرمایه
تسهیل فرآیند تامین مالی هوشمند برای کسبوکارهای رشدمحور
ایجاد نظارت شفاف و استانداردسازی گزارشدهی مالی
گسترش فرهنگ سرمایهگذاری در حوزههای نوآورانه
در سالهای بعد، با تصویب اصلاحاتی در دستورالعمل پذیرش، امکان حضور بیشتری برای شرکتهای دانشبنیان، فینتک، تجارت الکترونیک و استارتاپها فراهم شد. از سال 1400 به بعد، پذیرش شرکتهای نوآور در بازار سرمایه سرعت بیشتری گرفت و بازار نوآفرین به عنوان یک نقطه اتصال مهم میان سرمایهگذاران و شرکتهای در حال رشد شناخته شد.
مزایای بازار SME برای شرکت ها و سرمایه گذاران
بازار نوآفرین در فرابورس ایران به گونهای طراحی شده که هم کسبوکارهای کوچک و متوسط و هم سرمایهگذاران از حضور در آن سود ببرند. این بازار یک محیط میانی میان فعالیت خصوصی و ورود به بورس اصلی ایجاد میکند؛ جایی که شرکتها میتوانند حرفهایتر شوند و سرمایهگذاران نیز به فرصتهایی دسترسی پیدا کنند که در مراحل اولیه رشد یک شرکت شکل میگیرد.
مزایای بازار نوآفرین برای شرکت ها
تامین مالی آسانتر و کمهزینهتر: برخلاف بورس اصلی که شرایط سختگیرانهتری دارد، شرکتهای نوآفرین با حداقل سابقه فعالیت و سرمایه نیز میتوانند پذیرفته شوند. این موضوع به ویژه برای استارتاپها، شرکتهای دانشبنیان و SMEهایی که نیاز به تزریق نقدینگی برای توسعه دارند، بسیار ارزشمند است.
افزایش اعتبار و شفافیت: ورود به بازار نوآفرین، شرکت را تحت نظارت فرابورس قرار میدهد. این الزام به گزارشدهی و شفافیت، نه تنها اعتبار شرکت را در چشم سرمایهگذاران افزایش میدهد، بلکه به بهبود ساختار مدیریتی و مالی آن نیز کمک میکند.
افزایش نقدشوندگی و امکان معامله سهام: در بازار نوآفرین، سهام شرکتها در یک بستر رسمی معامله میشود. این موضوع امکان خروج سرمایهگذاران اولیه، جذب سرمایهگذاران جدید و افزایش نقدشوندگی سهام را فراهم میکند.
فرصت دیده شدن بیشتر: پذیرش در فرابورس به شرکتها کمک میکند در معرض دید فعالان مالی، تحلیلگران، سرمایهگذاران و رسانههای اقتصادی قرار بگیرند.
مزایای بازار نوآفرین برای سرمایه گذاران
دسترسی به فرصتهای رشدپذیر: بازار نوآفرین یکی از معدود فضاهایی است که سرمایهگذاران میتوانند در شرکتهایی با پتانسیل رشد بالا، در مراحل نسبتا ابتدایی حضور پیدا کنند. از شرکتهای دانشبنیان تا استارتاپها، بسیاری از کسبوکارهای آیندهساز کشور اولین بار در این بازار عرضه میشوند.برای بررسی بیشتر میتوانید از دو مقاله بهترین راه تامین مالی استارتاپ ها و تامین مالی برای شرکت دانش بنیان استفاده کنید.
تنوعبخشی به پرتفوی سرمایهگذاری: ورود به بازار نوآفرین میتواند پرتفوی سرمایهگذار را از محدوده شرکتهای بزرگ و قدیمی فراتر برده و ترکیبی متنوع از صنایع جدید، فناوریهای نو و مدلهای کسبوکار تازه ایجاد کند.
فرصت سرمایهگذاری شفافتر نسبت به بازارهای غیررسمی: بسیاری از سرمایهگذاریهای نوظهور در ایران، مخصوصا روی استارتاپها، در سالهای گذشته به صورت غیررسمی انجام میشد. اما با ورود این شرکتها به بازار نوآفرین، ساختار حقوقی، گزارشدهی و نظارت شفافتری برای سرمایهگذاران ایجاد شده است.
پتانسیل بازدهی بالاتر (البته همراه با ریسک): بخش عمدهای از شرکتهای بازار نوآفرین رشد سریعتری نسبت به متوسط بازار دارند. این یعنی سرمایهگذارانی که آشنایی کامل با این بازار داشته باشند، میتوانند در صورت تحلیل صحیح، بازدهی بالاتری نسبت به بازارهای سنتی تجربه کنند. البته این فرصت بدون ریسک هم نیست.
ریسک ها و چالش های سرمایه گذاری در بازار SME
هرچند بازار نوآفرین در ایران فرصتی جذاب برای سرمایهگذاری در شرکتهای کوچک، متوسط و نوآور فراهم میکند، اما مانند هر بازار دیگری بدون ریسک نیست. سرمایهگذاران برای ورود موفق به این بازار باید با چالشهای آن آشنا باشند و تصمیمات خود را بر پایه تحلیل، شفافیت و شناخت دقیق از کسبوکارها اتخاذ کنند.
ریسکهای مربوط به ماهیت شرکتهای کوچک و نوآور: شرکتهای حاضر در بازار نوآفرین معمولا در مراحل ابتدایی رشد قرار دارند و احتمال شکست مدل کسبوکارشان بیشتر است. در نتیجه، سرمایهگذاری در آنها ریسک نوسان و عدم قطعیت بیشتری نسبت به شرکتهای بزرگ بورسی دارد.
نقدشوندگی کمتر نسبت به بازارهای اصلی: از آنجا که تعداد سرمایهگذاران و حجم معاملات در بازار نوآفرین پایینتر است، در برخی موارد خرید یا فروش سهام ممکن است با تاخیر یا در حجمهای محدود انجام شود.
ریسک ضعف شفافیت و گزارشدهی در مراحل اولیه: اگرچه شرکتهای حاضر در بازار نوآفرین ملزم به ارائه گزارشهای دورهای هستند، اما برخی شرکتها در ابتدای مسیر ممکن است از نظر حرفهای بودن سیستم گزارشدهی، حسابداری، نظارت داخلی و ساختار مدیریتی در سطح شرکتهای بزرگ بورسی نباشند.
نوسان قیمتی بیشتر: به دلیل حجم معاملات کمتر و حساسیت بازار به اخبار، سهام شرکتهای بازار نوآفرین معمولا نوسان بیشتری دارند.
ریسک ارزشگذاری: ارزشگذاری شرکتهای کوچک و نوآور پیچیدهتر است؛ چون درآمد و سود آینده شرکت نامطمئن است، مدل کسبوکار ممکن است هنوز کامل تثبیت نشده باشد و معیارهای مقایسه در بازار ایران محدودتر هستند. در نتیجه، احتمال ارزشگذاری بیش از حد (Overvaluation) یا کمتر از واقعیت وجود دارد.
ریسک مقرراتی و تغییرات سیاستگذاری: این بازار نسبتا جدید است و ممکن است قوانین، دستورالعملها یا الزامات پذیرش شرکتها در طول زمان دستخوش تغییر شوند.
شرایط پذیرش در بازار نوآفرین
پذیرش در بازار نوآفرین فرابورس ایران به گونهای طراحی شده که شرکتهای کوچک، متوسط، نوآور و رشدمحور بتوانند با الزامات سادهتر و منعطفتر وارد بازار سرمایه شوند. این شرایط نسبت به بازارهای اصلی بورس و فرابورس سبکتر است، اما همچنان استانداردهایی دارد که به شفافیت، نظم مالی و قابلیت ارزیابی شرکتها کمک میکند.
یکی از نکات مهم در ساختار بازار نوآفرین این است که این بازار دارای دو تابلو مجزا است که شرکتها با توجه به ماهیت فعالیت و سطح بلوغ خود در یکی از آنها پذیرفته میشوند:
تابلوی رشد: ویژه شرکتهای سهامی عام است که چشمانداز روشنی از سودآوری و ظرفیت رشد و توسعه بالایی دارند. برای پذیرش در این تابلو، شرکتها باید سرمایه ثبتشدهای بین 10 تا 500 میلیارد تومان داشته باشند. هدف این تابلو، جذب سرمایه برای اجرای طرحهای توسعهای و گسترش فعالیتهای شرکتها است.
تابلوی دانشبنیان: به طور ویژه برای شرکتهای دانشبنیان، خلاق و فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال طراحی شده است. شرکتهای متقاضی باید حداقل 10 میلیارد تومان سرمایه ثبتشده داشته و مجوز دانشبنیان از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دریافت کرده باشند. این تابلو با شرایط پذیرش آسانتر، فرصت ورود استارتاپها و شرکتهای نوآور به بازار سرمایه را فراهم میکند و مسیر رشد آنها را هموار میسازد.
وجود این دو تابلو موجب شده تا بازار نوآفرین بتواند طیف متنوعی از شرکتهای SME و نوآور را پوشش دهد و مسیر پذیرش برای هر گروه به طور تخصصی تعریف شود.
ماهیت شرکت و مرحله فعالیت
برای ورود به بازار نوآفرین، شرکت باید در دسته یکی از موارد زیر قرار بگیرد:
شرکتهای کوچک و متوسط (SME)
استارتاپها
شرکتهای دانشبنیان
کسبوکارهای نوآور و فناوریمحور
شرکتهای خدماتی یا تولیدی در مراحل رشد
در این بازار، برخلاف بازارهای اصلی، شرکتها الزام به سوددهی یا سابقه طولانی فعالیت ندارند؛ اصل مهم، پتانسیل رشد و مدل کسبوکار قابل ارزیابی است.
حداقل سرمایه ثبت شده
حداقل سرمایه برای ورود به بازار نوآفرین معمولا از بازار اصلی کمتر است. در این بازار، شرکتها حتی با سرمایههای محدود (حداقل 10 میلیارد تومان)، اما با طرح تجاری شفاف و ظرفیت توسعه، قابل پذیرش هستند.
شفافیت اطلاعاتی و الزامات افشا
شرکتها باید توانایی ارائه و انتشار اطلاعات زیر را داشته باشند:
گزارشهای مالی دورهای
صورتهای مالی حسابرسیشده مطابق استانداردهای کشور
برنامه توسعه و مدل کسبوکار
ساختار سهامداری
اطلاعات هیئتمدیره و تیم مدیریتی
این الزامات باعث میشوند شرکتها فارغ از اندازه، شفاف، قابل تحلیل و قابل نظارت باشند.
عدم وجود محدودیت های حقوقی
شرکت برای پذیرش نباید مشکلات حقوقی جدی داشته باشد. به طور مشخص:
پروندههای قضایی موثر بر فعالیت نباید در جریان باشند.
ساختار مالکیت باید شفاف باشد.
سهام شرکت نباید در رهن یا وثیقه غیرقابل رفع قرار داشته باشد.
تعیین مشاور پذیرش
ورود به بازار نوآفرین بدون مشاور پذیرش امکانپذیر نیست. مشاور پذیرش نقشی کلیدی دارد و موارد زیر را انجام میدهد:
بررسی وضعیت مالی، عملیاتی و حقوقی شرکت
آمادهسازی مستندات و گزارشها
اطمینان از رعایت الزامات فرابورس
همراهی شرکت تا زمان پذیرش
به دلیل تخصصی بودن این فرآیند، انتخاب مشاور معتبر یکی از شروط مهم پذیرش است.
ارائه طرح کسب و کار (Business Plan) یا برنامه رشد
شرکتها باید برنامه رشد خود را ارائه کنند که شامل موارد زیر میشود:
مدل کسبوکار
بازار هدف
مزیت رقابتی
استراتژی توسعه
مسیر عملیاتی و مالی آینده
رعایت حداقل الزامات حاکمیت شرکتی
هرچند الزامات حاکمیت شرکتی در بازار نوآفرین سادهتر از بازارهای اصلی بورس است، اما موارد پایه باید رعایت شوند:
تشکیل هیئتمدیره فعال
حسابرس معتمد سازمان بورس
تعامل منظم با نهاد ناظر
نظام مالی و اداری پایه
بازار نوآفرین و نحوه معامله در آن
در این بخش به شیوه معاملات در بازار نوآفرین فرابورس ایران میپردازیم؛ این که چطور میتوان در این بازار خرید و فروش کرد، چه محدودیتهایی وجود دارد و چه نکاتی برای سرمایهگذاران مهم است.
شروع معاملات رسمی: معاملات بازار نوآفرین رسما از دی ماه آغاز شده است. اینجا بخوانید: لینک
محدودیت سرمایهگذار: بر اساس منابع مختلف، در تابلو رشد بازار نوآفرین، معاملهگران عادی (خصوصی) محدودیتهایی دارند و به گفته سهام نیوز در این مقاله: لینک، تنها برخی سرمایهگذاران حرفهای مجاز به خرید سهام این تابلو هستند. سرمایهگذار حرفهای معمولا به معنای نهادها یا افراد با حجم سرمایه بزرگتر، تجربه بیشتر یا سرمایهگذاری نهادی است.
دامنه نوسان قیمت: در بازار SME، دامنه نوسان سهام معادل ±5٪است. اطلاعات تکمیلی در این لینک
نوع معاملات: معاملات در این بازار مشابه بازار سهام سنتی است؛ سرمایهگذار با کد بورسی و از طریق کارگزاری خرید و فروش میکند. با این حال، برخی نقلوانتقالات (مثلا معامله بزرگ سهام) ممکن است در قالب معاملات توافقی باشد. در بازار توافقی فرابورس، برخی معاملات عمده بدون حجم مبنا و با محدودیت دامنه نوسان خاص انجام میشوند. جزئیات بیشتر در لینک آمده است.
نقدشوندگی و رشد معاملات: بازار نوآفرین سرعت رشد خوبی در حجم معاملات داشته است. گزارش وب سایت همیار کارآفرین نشان میدهند در یک بازه زمانی معین، ارزش معاملات این بازار رشد 90 درصدی را تجربه کرده است.
ساختار کاربران بازار: نمادهای بازار نوآفرین خصوصا در تابلو رشد بیشتر هدف سرمایهگذاران نهادی و حرفهای قرار دارد. برای شرکتهای دانشبنیان در تابلو دانشبنیان، ممکن است محدودیت حرفهای بودن سرمایهگذار به همان درجه تابلو رشد وجود نداشته باشد.
تجربه ای نزدیک از ورود به بازار نوآفرین
دوستی را میشناسم که سالها روی یک استارتاپ فناوری کار میکرد و همیشه به دنبال راهی برای توسعه سریعتر و جذب سرمایه بود. وقتی با بازار نوآفرین آشنا شد، متوجه شد این بازار میتواند فرصتی عالی برای شرکتهای کوچک و نوآور باشد. او با کمک یک مشاور پذیرش معتبر، مدارک مالی و طرح توسعه شرکتش را آماده کرد و بعد از چند ماه، شرکتش رسما وارد تابلوی رشد بازار نوآفرین شد.
طبق گفتگوهایی که با این دوست داشتم متوجه شدم که اولین روزهای معامله برایش تجربهای جدید و هیجانانگیز بود. مشاهده اینکه سرمایهگذاران حرفهای به شرکت او اعتماد کردند و سهامش خرید و فروش میشد، به او انگیزه زیادی داد تا با انرژی بیشتری روی توسعه محصول و گسترش بازار هدف تمرکز کند.
این تجربه شخصا به من نشان داد که بازار نوآفرین نه تنها مسیر جذب سرمایه را هموار میکند، بلکه به شرکتهای کوچک کمک میکند تا با شفافیت و استانداردهای مشخص، اعتماد سرمایهگذاران را جلب کنند و مسیر رشد خود را سریعتر طی کنند. برای کسانی که به دنبال ورود به دنیای سرمایه گذاری و توسعه کسبوکار هستند، آشنایی کامل با بازار نوآفرین واقعا ارزشمند است.
کلام آخر
در پایان، بازار نوآفرین فرابورس ایران به عنوان محیطی برای رشد و تامین مالی شرکتهای کوچک، متوسط و نوآور طراحی شده است. این بازار با داشتن تابلوهای رشد و دانشبنیان، فرصت سرمایهگذاری در کسبوکارهای با پتانسیل بالا را برای سرمایهگذاران حرفهای و علاقهمند به نوآوری فراهم میکند، در حالی که شرکتها میتوانند مسیر توسعه و جذب سرمایه را با الزامات شفاف و قابل ارزیابی طی کنند. آشنایی کامل با بازار SME و نحوه معامله در آن، کلید موفقیت در استفاده بهینه از فرصتهای این بازار است.
نویسنده: مانی حمزه زاده
نویسنده: مانی حمزه زاده
آمیخته ای از اقتصاد، مالی، مدیریت و تلاقیشون با اتفاقات روز رو اینجا براتون مینویسم و امیدوارم به خوبی با این سبک محتواها ارتباط بگیرید.