آیا سود بانکی حرام است؟ نظر شرعی مراجع درباره سپرده گذاری در بانک ها

سود بانکی حلال است یا حرام؟ این سوال یکی از مهم ترین دغدغه های سرمایه گذاران است. از دیدگاه شرع، این موضوع محل اختلاف نظر میان علماست و از گذشته تاکنون بحث های زیادی درباره مشروعیت آن وجود داشته است. اهمیت حلال یا حرام بودن سود بانکی زمانی بیشتر می شود که به دنبال راه هایی مطمئن و شرعی برای حفظ ارزش دارایی ها یا سرمایه گذاری اسلامی باشید. در ادامه این مقاله از مجله دونگی، به بررسی دیدگاه های فقهی درباره سود بانکی می پردازیم و چند مورد از جایگزین های حلال و روش های سرمایه گذاری بدون ربا مانند صندوق های اسلامی و تامین مالی جمعی را معرفی خواهیم کرد. همراه ما باشید.

فهرست مطالب:

• سود بانکی چیست و چرا موضوع شرعی دارد؟

• حکم شرعی سپرده گذاری در بانک ها

• سرمایه گذاری بدون ربا و جایگزین های حلال

• بررسی شرعی قراردادهای بانکی و بانکداری اسلامی

• مزایای سرمایه گذاری حلال در تامین مالی جمعی دونگی

• نتیجه گیری

سود بانکی چیست و چرا موضوع شرعی دارد؟

بسیاری از افراد برای حفظ ارزش دارایی های خود، سپرده گذاری و کسب سود بانکی را انتخاب می کنند. سودی که بانک ها به دارندگان حساب پرداخت می کنند، تحت عنوان سود سپرده شناخته می شود. زمانی که اشخاص حقیقی یا حقوقی وجوه نقدی خود را در حساب بانکی قرار می دهند، این مبالغ به عنوان سپرده نزد بانک نگهداری شده و در قبال آن سودی به سپرده گذار اختصاص داده می شود.

منبع اصلی پرداخت این سود، فعالیت های مالی بانک از جمله اعطای تسهیلات و وام به سایر مشتریان و شرکت هاست. در واقع سود سپرده نوعی درآمد برای سپرده گذاران محسوب می شود که میزان آن توسط بانک تعیین می شود. هرچند دریافت سود در ازای سپرده های بانکی امری رایج در اقتصاد امروز است، اما بسیاری از افراد این سود را حرام می دانند. در ادامه احکام شرعی بانک و سپرده گذاری و دریافت سود از آن یا به طور کل قوانین شرعی بانکداری را بررسی می کنیم.

سود بانکی از نگاه اسلام

بانک ها برای جذب سرمایه مردم، سودی تحت عنوان علی الحساب تضمینی تعیین می کنند و پرداخت سود بیشتر از آن را وابسته به نتایج و بازدهی اقتصادی خود می دانند. آیا این سود بانکی حلال است؟ از نگاه احکام فقهی بانکداری، دریافت سود تنها در برابر سپرده گذاری پول و بدون پذیرش هیچ گونه ریسکی، ربا بوده و حرام است. با این حال، فقها معتقدند اگر سپرده گذاری بر اساس عقود شرعی مانند وکالت بانک در سرمایه گذاری، مضاربه، مشارکت یا در نهایت مصالحه صورت گیرد، دریافت سود علی الحساب مجاز خواهد بود.

ربا و سود بانکی حلال یا حرام

برای درک بهتر حکم شرعی سپرده گذاری در بانک و موضوع حرام بودن سود بانکی یا حلال بودن آن باید با یکی از مفاهیم مهم بانکداری اسلامی یعنی ربا آشنا باشید. بهره و ربا از مفاهیم اساسی در بانکداری اسلامی هستند و نداشتن درک درست از تعریف و تفاوت آن ها باعث سوء برداشت می شود. به باور کارشناسان اقتصادی و بازارهای مالی اسلامی، نظام بانکداری ایران یکی از سالم ترین الگوهای بانکداری در جهان است که همواره تلاش کرده از ربا فاصله بگیرد.

ربا آسیبی جدی برای جامعه و اقتصاد محسوب می شود و هر فرد یا جامعه ای که گرفتار آن شود، عملا به نابودی نزدیک خواهد شد. تعریف کلی ربا در قرض این است که فردی پولی را به دیگری قرض دهد و شرط دریافت سود کند. اما اگر پول در اختیار شخصی قرار گیرد تا در قالب سرمایه گذاری به کار گرفته شود و بخشی از سود حاصل به صاحب پول برگردانده شود، این معامله قرض محسوب نمی شود.

سود بانکی اما بازدهی ناشی از فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاری های بانک است. در نظام های مالی متعارف، بانک ها با تخصیص منابع مالی به طرح ها و پروژه های اقتصادی و از طریق مشارکت در سود و در برخی موارد زیان، بر اساس قراردادهای قانونی و شرعی، درآمد یا بازده خود را کسب می کنند و به مشتریان خود سود می دهند که این نوع سود، ربا نیست.

سود بانکی از نظر مراجع

سود بانکی حلال یا حرام از نظر مراجع و فقها، تعاریف مختلفی دارد. برای درک بهتر حکم شرعی سپرده گذاری در بانک و دریافت سود از آن، مراجعه به حکم شرعی سودبانکی از دیدگاه های مختلف ضرورت دارد. چند مورد از احکام مربوط به سود بانکی از نظر مراجع عبارتند از:

• آیت الله خامنه ای: فعالیت های بانکی که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفته باشند، بدون مشکل هستند.

• آیت الله مکارم شیرازی: با توجه به اینکه سپرده ها در قالب مضاربه قرار داده می شوند، دریافت سود مضاربه اشکالی ندارد.

• آیت الله صافی گلپایگانی: اگر سود سپرده بانکی در قالب یکی از قراردادهای شرعی و با رعایت شرایط مقرر پرداخت شود، بدون مشکل است؛ در غیر این صورت جایز نیست.

• آیت الله نوری همدانی: چنانچه صاحبان سپرده، بانک را وکیل کنند تا پول ها را در فعالیت های اقتصادی به کار گیرد و بخشی از منافع را به آنان بپردازد، دریافت سود اشکالی ندارد.

• آیت الله بهجت: سود سپرده بانکی در اصل ربا و حرام است، مگر اینکه در قالب معامله شرعی مشخصی انجام شود. به عنوان نمونه، فرد می تواند سود خود را به صورت معامله ای شرعی دریافت کند؛ مثل خرید یک خودکار از بانک به مبلغ سود، مشروط بر اینکه بانک در مقابل مبلغی را به او وام دهد.

• آیت الله شبیری زنجانی: سپرده گذاری در بانک اگر با قراردادی شرعی مانند مضاربه باشد، بدون مشکل بوده و سود آن حلال است.

حکم شرعی سپرده گذاری در بانک ها

با توجه به نظر فقها در مورد سود بانکی، احتمالا این سوال برای شما هم ایجاد شده که حکم شرعی سپرده گذاری در بانک چیست و آیا این شیوه سرمایه گذاری به طور کل حرام است؟ برای پاسخ دقیق به این سوال، در ادامه احکام شرعی بانک و سپرده گذاری را بررسی خواهیم کرد و شرایط سود بانکی حلال سپرده ها را توضیح می دهیم.

انواع سپرده ها و حکم شرعی آنها برای سود بانکی حلال

در معنای اصلی، سپرده یا ودیعه به چیزی گفته می شود که فرد نزد دیگری قرار می دهد تا از آن محافظت کند، بدون اینکه در آن دخل و تصرفی شود. مانند صندوق امانات در هتل ها یا برخی بانک ها. اما آنچه امروزه به عنوان سپرده بانکی شناخته می شود از این تعریف جداست؛ زیرا بانک تنها نگهدارنده پول نیست، بلکه از آن در فعالیت های اقتصادی خود استفاده می کند.

انواع سپرده ها و حکم شرعی آنها متفاوت است. از نظر فقهی سپرده ها دو دسته غیرسرمایه گذاری یا جاری و سرمایه گذاری مدت دار یا سپرده گذاری بلندمدت و کوتاه مدت دارند که حکم هر کدام به شرح زیر است:

• سپرده های غیرسرمایه گذاری (حساب جاری): در این حالت، مشتری پول خود را در بانک قرار می دهد تا هر زمان بخواهد آن را برداشت کند، بدون اینکه سودی به آن تعلق گیرد. این نوع سپرده، از آن جهت که در واقع نوعی قرض به بانک محسوب می شود، اشکالی ندارد. اما اگر بانک اساسا ربوی باشد، سپرده گذاری نزد آن جایز نیست؛ زیرا موجب تقویت فعالیت های ربوی بانک می شود. با این حال، اگر فرد ناچار به سپردن پول خود باشد و بانک اسلامی در دسترس نداشته باشد، می تواند برای نگهداری پول از حساب جاری در بانک ربوی استفاده کند.

• سپرده های سرمایه گذاری: در این نوع، مشتری پول خود را در برابر دریافت سود در مدت زمانی مشخص کوتاه مدت (کمتر از یک سال) و بلندمدت (بیش  از یک سال) در اختیار بانک می گذارد. این سپرده ها شکل های مختلفی دارند که برخی از آن ها شرعا مجاز و برخی دیگر حرام هستند. برای مثال در قراردادهایی که به صورت مضاربه منعقد می شوند، سرمایه در پروژه های مباح صرف شده و سود مشروع است. همچنین اگر سهم سود از ابتدا به صورت درصدی از سود مشخص شود، نه درصدی از اصل سرمایه، سود بانکی حلال خواهد بود.

آیا بانک می تواند مبلغ اضافی بگیرد؟

یکی از سوالات رایج در مورد احکام شرعی بانک این است که آیا بانک می تواند مبلغ اضافی بگیرد؟ پاسخ این سوال به ویژه برای افرادی که در مورد حرام بودن سود بانکی مردد بوده و به دنبال بستری امن برای سرمایه گذاری بدون ربا هستند اهمیت زیادی دارد. مبلغ اضافی بانک ها مواردی مانند جریمه دیرکرد اقساط وام را شامل می شود. 

با توجه به اینکه دریافت هرگونه پول اضافی از وام گیرنده در فقه اسلامی ربا و حرام است، مجلس شورای اسلامی ایران در سال 1362 قانونی با عنوان قانون عملیات بانکی بدون ربا تصویب کرد که از سال 1363 اجرایی شد. بر اساس این قانون، بانک های جمهوری اسلامی نمی توانند در قبال اعطای تسهیلات، مبلغ نقدی دریافت کنند و اعطای تسهیلات بانکی تنها از طریق عقد اسلامی مجاز خواهد بود.

در ادامه این موضوع بیان شده، مبالغی که تحت عنوان جریمه دریافت می شوند نیز براساس قوانین شریعت حلال نبوده و دریافت آن  به ویژه از افرادی که از نظر مالی ناتوان هستند، جایز نیست. با این حال در مورد مبالغ اضافی دریافت توسط بانک باید به نظر و فتوای فقها مراجعه کرد. برای مثال آیت الله گلپایگانی معتقدند که شرط دریافت مبلغ اضافی، حتی تحت عنوان حق الزحمه یا هر عنوان دیگری باشد، حرام است. همچنین دریافت جریمه دیرکرد حرام محسوب می شود. اما اگر بدهکار در قالب یک قرارداد شرعی، تعهد کند که در صورت تاخیر در پرداخت بدهی، مبلغی معین را به صورت رایگان بپردازد، مشکلی ندارد.

آیا بانک می تواند در خسارت هم شریک باشد؟ به ویژه زمانی که سود بانکی حلال و قراردادی شرعی مد نظر باشد، پاسخ این سوال اهمیت زیادی پیدا می کند. پاسخ مثبت است و براساس قوانین مضاربه، مالک باید در خسارات وارد شده نیز شریک باشد، مگر در شرایطی که قوانین خاصی برای شراکت عامل در قرارداد بیان شده باشد.

سود مرکب و ربا

در ادامه بررسی انواع سودهای بانکی حلال، به سود مرکب و ربا می رسیم. همان طور که گفتیم، در برخی قراردادهای بانکی ممکن است بابت تاخیر در بازپرداخت وام، خسارت دریافت شود که در عرف بانکداری به آن ربح یا سود و بهره مرکب گفته می شود. ربح مرکب در واقع سودی است که از سود اصلی وام گرفته می شود و خود نوعی ربا محسوب می شود. به طور کلی، از دیدگاه اسلامی، بهره یا ربا عبارت است از دریافت مبلغ اضافی بر اصل دین واقعی، به شرطی که از قبل توافق شده باشد. شرایط تحقق ربا بر اساس احکام شرعی بانک عبارتند از:

• وجود دین واقعی

• شرط گرفتن مبلغ اضافی بر دین

• استقلال دائن و مدیون

• دریافت مبلغ اضافی بر دین

فقدان هر یک از این چهار شرط، حتی در معاملات به ظاهر ربوی، آن را از ربا خارج می کند. نمونه ای از این موارد، پرداخت وام و اعتبار بین بانک های دولتی یا واحدهای دولتی است که از منابع مالکانه بانک ها یا دولت تامین می شود. در این حالت، به دلیل اینکه مالک هر دو طرف قرارداد یک شخصیت حقوقی (دولت) است و قرارداد صرفا برای رعایت مقررات داخلی انجام می شود، دائن و مدیون از نظر شرعی مستقل نیستند و دریافت مبلغ اضافی، ربا محسوب نمی شود.

سرمایه گذاری بدون ربا و جایگزین های حلال

در مقابل سرمایه گذاری های سوددهی که مخالف دین اسلام و احکام قرآن هستند، برخی روش های سرمایه گذاری بدون ربا هم وجود دارند که اگر به دنبال راه های سرمایه گذاری حلال باشید، گزینه مناسبی برای شما خواهند بود. در ادامه این روش ها که راهی برای کسب سود بانکی حلال هستند را توضیح می دهیم.

سرمایه گذاری اسلامی و حساب بانکی بدون سود

حساب بانکی بدون سود اولین روش سرمایه گذاری حلال و بدون رباست. اگر در مورد سودهای بانکی حلال یا حرام دغدغه ای دارید، سرمایه گذاری در این نوع حساب ها مطابق فتوای مراجع، بدون مشکل خواهد بود. با بررسی شرعی قراردادهای بانکی می توان گفت که یکی از انواع حساب های بدون سود، سپرده بانکی قرض الحسنه است که مبتنی بر اصول بانکداری اسلامی نیز محسوب می شود. به این حساب که سپرده های آن در دو دسته قرار می گیرند، هیچ سود و بهره ای تعلق نمی گیرد. این سپرده ها عبارتند از:

• سپرده قرض الحسنه جاری: این حساب بانکی بیشتر برای انجام امور روزمره و تراکنش های مکرر مورد استفاده قرار می گیرد. دارندگان این حساب می توانند با استفاده از چک، کارت بانکی یا انتقال الکترونیکی، در هر زمان به موجودی خود دسترسی داشته باشند. حساب جاری معمولا برای پرداخت قبوض، دریافت حقوق یا انجام معاملات تجاری کاربرد دارد و برای افراد واجد شرایط دسته چک صادر می شود. به موجودی این حساب هیچ سودی تعلق نمی گیرد و بیشتر مناسب اشخاص حقیقی یا حقوقی است که به تراکنش های متعدد نیاز دارند.

• سپرده قرض الحسنه پس انداز: از دیگر جایگزین های سپرده بانکی سودده، سپرده قرض الحسنه است. هدف از ایجاد این نوع حساب، حمایت از امور خیریه و نیکوکاری است. بانک ها وجوه این حساب ها را برای اعطای وام های قرض الحسنه به متقاضیان مصرف می کنند. سپرده گذاران انتظار دریافت سود ندارند، اما در عوض از خدمات رایگان بانکی و برخی تسهیلات ویژه برخوردار می شوند.

راه های سرمایه گذاری حلال

به جز سپرده گذاری در حساب های بدون سود بانکی، روش های دیگری هم برای سرمایه گذاری بدون ربا و حلال وجود دارد. از جمله این روش ها می توان به خرید اوراق قرضه حلال، کرادفاندینگ یا سرمایه گذاری جمعی و... اشاره کرد که گاهی بازدهی بهتری نسبت به سود بانکی حلال دارند.

صکوک

معمولا افرادی که قصد به کارگیری سرمایه خود را دارند، به دنبال کسب سود هستند و این امر از نظر شریعت نیز پذیرفته شده است. به همین دلیل، با گسترش بازارهای مالی اسلامی، ابزارهای متنوعی مطابق با قوانین و مقررات شرعی طراحی شد که یکی از پرکاربردترین آن ها صکوک است.

از آنجا که اوراق قرضه مبتنی بر بهره، در اسلام نوعی ربا و حرام به شمار می رود، استفاده از آن در کشورهای اسلامی برای تامین مالی امکان پذیر نیست. برای حل این مشکل، متخصصان مالی ابزارهای نوینی ارائه کردند که در چارچوب بانکداری اسلامی تعریف می شوند و در نهایت منجر به شکل گیری اوراق بهادار اسلامی یا همان صکوک گردید.

صکوک در حقیقت نوعی اوراق بهادار اسلامی است که به عنوان جایگزین اوراق قرضه به کار می رود. این اوراق بر پایه دارایی های واقعی طراحی می شوند و از طریق قراردادهایی همچون اجاره، مضاربه و سایر عقود اسلامی، با اصول بانکداری بدون ربا مطابقت دارند. خرید اوراق قرضه حلال صکوک برای کسب سود حلال هم گزینه ای مناسب است.

کرادفاندینگ: یکی از سرمایه گذاری های حلال

تامین مالی جمعی یا کرادفاندینگ یکی از روش های نوین سرمایه گذاری است که هم امکان کسب سود و درآمد را برای سرمایه گذاران فراهم کرده و هم نیازهای مالی کسب وکارها را تامین می کند. در این مدل، مدیر یک کسب وکار برای توسعه فعالیت های خود نیاز به سرمایه را اعلام می کند. سپس یک پلتفرم دارای مجوز کرادفاندینگ، جزئیات این درخواست را منتشر کرده و در واقع اوراق بهادار رسمی مشارکت در طرح را عرضه می کند. سرمایه گذاران با مشاهده این فراخوان، اقدام به سرمایه گذاری کرده یا به بیان دیگر، اوراق منتشرشده را خریداری می کنند.

اگر در مورد سود بانکی حلال مردد هستید، کرادفاندینگ بستری مطمئن برای شما ایجاد می کند. پس از تامین سرمایه، وجوه جمع آوری شده در اختیار کسب وکار قرار می گیرد تا طرح توسعه خود را اجرا کند. کسب وکار موظف است گزارش های دوره ای از روند اجرا به سرمایه گذاران ارائه دهد. در پایان دوره ای که از پیش مشخص شده است، میزان سود یا زیان طرح محاسبه شده و طبق توافق اولیه میان کسب وکار و سرمایه گذاران تقسیم می شود. این ساختار شفاف و مبتنی بر مشارکت واقعی، سبب شده است که کرادفاندینگ از نگاه اسلام به عنوان روشی مشروع و سرمایه گذاری حلال شناخته شود.

تفاوت سپرده بانکی و سرمایه گذاری شرعی؛ سود بانکی حلال

هما ن طور که گفتیم، سپرده گذاری به معنای قرار دادن مبلغی مشخص در حساب بانکی یا موسسه مالی برای مدت معلوم است که در مقابل آن، بانک سودی به فرد پرداخت می کند. این روش نوعی سرمایه گذاری امن به شمار می رود، اما در صورت عدم مطابقت با قوانین اسلامی، سود آن حرام خواهد بود. در این روش امنیت اصل پول تضمین می شود و سودی ثابت به سرمایه گذار تعلق می گیرد. با این حال معایبی مانند نقدشوندگی پایین و جریمه برداشت نیز در مورد آن وجود دارد. این روش ریسک کم و درآمدی مطمئن دارد.

در مقابل سرمایه گذاری  شرعی یا حلال، نوعی سرمایه گذاری است که شامل ربا نمی شود و معاملات آن در مورد کالاهای غیرقانونی نیستند. درآمد حاصل از این سرمایه گذاری مطابق اخلاق دین است و این موضوع مهم ترین مزیت آن محسوب می شود. این سرمایه گذاری نیز ریسک کمتری داشته و با وجود فرصت های متنوع مانند اوراق صکوک و... برای آن، بسترهای مناسبی برای افزایش درآمد دارد. به عبارتی تفاوت سپرده بانکی و سرمایه گذاری شرع در میزان سود و میزان ریسک آن است.

بررسی شرعی قراردادهای بانکی و بانکداری اسلامی

برای کسب سود بانکی حلال و سرمایه گذاری بدون ربا، بررسی شرعی قراردادهای بانکی و اطمینان از مطابقت آن ها با قوانین بانکداری اسلامی اهمیت زیادی دارد. به این منظور قبل از هرچیز باید با قوانین شرعی بانکداری آشنا باشید که در ادامه آن ها را توضیح می دهیم.

قوانین شرعی بانکداری

در بخش های قبل گفتیم که سود معامله شرعی چیست؟ همان طور که گفته شد، سود حاصل از معاملاتی که مطابق با قوانین و حدود اسلام باشند، حلال بوده و دریافت آن امکان پذیر است. برای آشنایی با این معاملات و قراردادها، به ویژه زمانی که بانک را برای سرمایه گذاری انتخاب کرده باشید، باید به قوانین شرعی بانکداری مراجعه کنید.

بانکداری یا فعالیت بانکی زمانی اسلامی محسوب می شود که بر اساس قوانین فقه اسلام انجام گیرد و نقش آن در گسترش اقتصاد اسلامی نمود پیدا کند. در فقه اسلامی دریافت بهره  از پیش تعیین شده برای وام جایز نیست و ربا محسوب می شود. همچنین هرگونه سرمایه گذاری در فعالیتی که سود یا خدمات آن برخلاف احکام اسلام باشد، حرام دانسته می شود. طبق این قانون، بانک های جمهوری اسلامی مجازند تسهیلات خود را از طریق یازده عقد اسلامی ارائه دهند. این عقود عبارتند از:

• قرض الحسنه

• مضاربه

• مشارکت مدنی

• مشارکت حقوقی

• فروش اقساطی

• قرارداد سلف

• اجاره به شرط تملیک

• جعاله

• مزارعه

• مساقات

• خرید دین

حکم فعالیت مالی با بانک های خارجی چگونه است؟

در مورد این سوال باید به فتوای مراجع تقلید و فقها مراجعه کرد. براین اساس سپرده گذاری برای کسب سود در بانک هایی که سرمایه آن ها متعلق به غیرمسلمانان است، چه این بانک ها خصوصی باشند، چه دولتی یا مشترک جایز است؛ زیرا دریافت ربا از آن ها مانعی ندارد.

مشاوره شرعی درباره سرمایه گذاری

در نهایت برای کسب سود بانکی حلال و انتخاب بهترین روش های سرمایه گذاری شرعی، دریافت مشاوره شرعی درباره سرمایه گذاری اهمیت زیادی دارد. با استفاده از تجربه و دانش مشاوران می توانید به تمام سوالات خود پاسخ دهید. مثلا اینکه درچه مواردی پول امانت است؟ همچنین با مشاوره تخصصی از سرمایه خود محافظت خواهید کرد و سرمایه گذاری ای با بازدهی مناسب خواهید داشت.

مزایای سرمایه گذاری حلال در تامین مالی جمعی دونگی

سرمایه گذاری جمعی به شیوه کرادفاندینگ، روشی برای کسب سود حلال است که با پلتفرم دونگی می توان آن را انجام داد. کرادفاندینگ سه مصلحت اسلام که معیار حلال بودن سرمایه گذاری هستند را داراست؛ در نتیجه بهترین بستر برای متقاضیان سرمایه گذاری مطمئن محسوب می شود. در دونگی می توانید طرح ها را بررسی کرده و مطابق با معیارها و شرایط خود، طرحی را برای سرمایه گذاری انتخاب نمایید.

همچنین شفافیت معاملات و نظارت نهادهایی مانند سبدگردان توسعه فیروزه به حلال و اسلامی بودن فرصت های سرمایه گذاری این پلتفرم کمک می کنند. متخصصان دونگی همواره در کنار سرمایه گذاران هستند تا راهنمایی های لازم در مورد سرمایه گذاری حلال را به آ ن ها ارائه کنند.

نتیجه گیری

در این مطلب به موضوع حرام بودن سود بانکی یا حلال بودن آن پرداختیم. هما ن طور که گفتیم، در اسلام دریافت سود ثابت از وام های بانکی متعارف ربا محسوب شده و حرام است؛ زیرا دریافت مبلغ اضافی بدون پذیرش ریسک از نظر فقه اسلامی ممنوع است. سپرده گذاری در بانک های معمولی ممکن است شامل ربا باشد، اما روش های جایگزین حلال و کم ریسک مانند سپرده های قرض الحسنه، سرمایه گذاری در بورس اسلامی، اوراق صکوک و تامین مالی جمعی یا کرادفاندینگ وجود دارند. این روش ها هم مطابق با شرع  هستند و هم امکان کسب سود را فراهم می کنند. سرمایه گذاری در دونگی، پلتفرم معتبر کرادفاندینگ در ایران راهی برای حفظ سرمایه اصلی، کسب سود و سرمایه گذاری بدون رباست. مشاوره سرمایه گذاری را با ما تجربه کنید.