کالای عمومی چیست و چه ویژگی های دارد؟ + انواع و مثال ها
آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که بسیاری از امکانات مثل هوای پاک، نور چراغ خیابان، امنیت ملی، رادیو و تلویزیون چرا در اختیار همه قرار دارند؟ چون همه این امکانات کالای عمومی هستند و بخش مهمی از زندگی اجتماعی و اقتصادی همه جوامع را تشکیل می دهند. همه مردم یک جامعه می توانند به طور همزمان از این کالاها استفاده کنند و هیچ رقابتی بر سر آن ها وجود ندارد. یعنی شما با تنفس هوای پاک، سهم دیگران را نمی برید.
کالاهای عمومی با کالاهای خصوصی تفاوت زیادی دارند و سرمایه گذاری روی آن ها نیز به شیوه متفاوتی انجام می شود. با این حال دولت ها موظفند آن ها را برای رفاه مردم تأمین کنند. از آنجا که شناخت تفاوت بین کالای عمومی و کالای خصوصی به درک بهتر کارکردهای اقتصادی کمک می کند، ما هم تصمیم گرفتیم با زبانی روشن و ساده به معرفی و بررسی آن بپردازیم. پس تا انتهای این مطلب با مجله دونگی همراه باشید.
فهرست مطالب:
- کالای عمومی چیست؟
- انواع کالای عمومی
- تفاوت کالای عمومی با سایر انواع کالاها
- مثال هایی از کالاهای عمومی در زندگی روزمره
- مشکلات اقتصادی مرتبط با کالاهای عمومی
- مزایای سرمایه گذاری در دونگی
- نتیجه گیری
کالای عمومی چیست؟
کالاهای عمومی درست نقطه مقابل کالای خصوصی (مثل مواد غذایی، پوشاک و ....) هستند. شما باید هزینه یک کالای خصوصی را بپردازید تا بتوانید آن را بخرید. ضمن اینکه هر چقدر تقاضا برای خرید یک کالای خصوصی بیشتر می شود، قیمت آن بالاتر می رود و سهم دیگر کاهش می یابد.
اما در کالای عمومی با این ویژگی روبرو نیستم و هیچ کس نمی تواند مصرف خود را افزایش دهد و مانع از مصرف دیگران شود. برای مثال امنیت ملی، نور چراغ برق خیابان و یا هوایی که بی وقفه تنفس می کنید، همه نمونه هایی از کالاهای عمومی هستند.
ویژگی های کالای عمومی
عدم رقابت پذیری و غیرقابل استثنا بودن دو شاخصه مهم کالای عمومی است که در ادامه بیشتر به آن ها پرداخته ایم.
عدم رقابت پذیری
این ویژگی به این معناست که مصرف یک فرد از کالاهای عمومی باعث کاهش مقدار قابل مصرف آن ها برای دیگران نمی شود. به عبارت دیگر، اگر من از آن کالا استفاده کنم، سهم شما از همان کالا کم نمی شود. برای مثال برنامه هایی که از شبکه های تلویزیونی پخش می شوند، جزء کالاهای عمومی و برای همه مردم هستند. پس اگر شما 24 ساعت شبانه روز پای تلویزیون هم بنشینید، سهم دیگران کم نمی شود.
اما وقتی پای کالاهای خصوصی به میان می آید، با خرید هر مصرف کننده، عرضه برای دیگران کم می شود. برای مثال اگر یک ماده غذایی در بازار تقاضای زیادی داشته باشد، به یکباره با کمبود همان ماده غذایی روبرو می شویم. اما شما تا به حال شنیده اید به دلیل مصرف بیش از حد اکسیژن، مردم یک شهر یا کشور با کمبود آن مواجه شده باشند؟
غیرقابل استثنا بودن
استثناناپذیری به این معناست که بعد از عرضه یک کالای عمومی، هیچ کس نمی تواند (به هیچ دلیلی) از مصرف آن بازداشته شود. برخلاف کالاهای خصوصی که مالک می تواند مصرف آن را محدود و از آن به صورت انحصاری استفاده کند، در مورد کالاهای عمومی نمی توان چنین محدودیتی را اعمال کرد. دلایل زیادی وجود دارد که باعث می شود کالاهای عمومی غیرقابل استثنا باشند. این دلایل عبارتند از:
- دشواری های فنی: از لحاظ فنی غیرممکن یا بسیار دشوار است که بتوان از دسترسی افراد به یک کالای عمومی جلوگیری کرد. برای مثال، تامین امنیت ملی و دفاع از کشور یک کالای عمومی است که نمی توان هیچ فرد یا گروهی را از آن محروم کرد.
- هزینه بالا برای ایجاد محدودیت: حتی اگر بخواهید یک فرد یا گروهی را از کالاهای عمومی محروم کنید، هزینه اجرای چنین طرحی بسیار بالاست. برای مثال اگر بخواهید برق چراغ های یک کوچه را (به دلیل عدم پرداخت قبض برق خانه) قطع کنید، به تجهیزات و هزینه زیادی نیاز دارید. پس حتی اگر کسی بابت برق هزینه ای پرداخت نکرده باشد، باز هم نمی توانید آن را قطع کنید.
انواع کالای عمومی
کالاهای عمومی بر اساس محدوده تأثیرگذاری و زمان بهره برداری به چند دسته مختلف تقسیم می شوند که عبارتند از:
کالاهای عمومی جهانی
این کالاها فراتر از مرزهای ملی هستند، فقط به مردم یک کشور تعلق ندارند و همه مردم دنیا از آن ها استفاده می کنند. از طرف دیگر حفظ یا تخریب آن ها نیز اثرات بین المللی دارد.
برای مثال باید به کالاهای زیر اشاره کنیم:
- محیط زیست
- لایه اوزون
- تنوع زیستی جهانی
- بهداشت جهانی (مثل کنترل بیماری های واگیر)
اگرچه این کالاها به رایگان در اختیار تمام مردم دنیا قرار دارند، اما به دلیل اهمیت بالا، اتحادیه های بین المللی نیز برای محافظت از آن ها شکل گرفته اند. برای مثال باید به اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) اشاره کنیم که برای محافظت از محیط زیست شکل گرفته است.
کالاهای عمومی محلی
حالا در سطحی کوچکتر و در داخل مرزهای هر کشور نیز کالاهای عمومی همچنان هستند. این کالاها در سطح یک منطقه، شهر یا محله هستند و مردم همان منطقه یا محله از آن ها استفاده می کنند. برخی از این کالاها توسط شهرداری یا دولت های محلی تأمین می شوند.
از جمله کالاهای عمومی محلی باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- روشنایی معابر شهری
- پارک های عمومی شهری
- امنیت محلی (پلیس)
- نظافت و جمع آوری زباله
- کتابخانه عمومی
کالاهای عمومی بین نسلی
یکی دیگر از انواع کالای عمومی، برای تمامی نسل های بشر است و از گذشتگان به ارث رسیده . اثرات این کالاها در بلندمدت و برای نسل های آینده نیز باقی می ماند. پس وظیفه داریم آن ها را برای آیندگان به جا بگذاریم. به طوری که نحوه استفاده یا حفاظت ما از این کالاها می تواند روی رفاه و کیفیت زندگی آیندگان موثر باشد. به همین دلیل کالاهای عمومی بین نسلی به مدیریت پایدار نیاز دارند. برای مثال باید به کالاهای زیر اشاره کنیم:
- منابع طبیعی تجدیدپذیر (مثل جنگل ها و آب های زیرزمینی)
- میراث فرهنگی و تاریخی (آثار باستانی، زبان و سنت ها)
- دانش علمی و پژوهش های بنیادین
تفاوت کالای عمومی با سایر انواع کالاها
برای شناخت بهتر کالاهای عمومی، بین آن ها با کالاهای خصوصی و مشاع مقایسه انجام می شود. سرمایه گذاران نیز قبل از انتخاب یک کالا یا حوزه مناسب برای سرمایه گذاری، ابتدا با تفاوت های بین کالاهای عمومی با سایر کالاها آشنا می شوند که در ادامه به آن ها پرداخته ایم.
تفاوت کالای عمومی و کالای خصوصی
کالاهای خصوصی شامل هر نوع محصولی هستند که به طور مستقیم بابت آن پول پرداخت می کنید. برای مثال شما بابت مسکن، پوشاک و خوراک خود هزینه می کنید و بدون پرداخت هزینه نمی توانید از آن ها استفاده کنید.
اما برخی از کالاهای عمومی به شکل رایگان در اختیارتان قرار می گیرند و برای برخی دیگر نیز به شکل غیرمستقیم هزینه می پردازید. برای مثال هر ماه بخشی از مبلغی که برای قبض برق پرداخت می کنید، برای تأمین روشنایی چراغ های کوچه و خیابان است. اما تا به حال اداره برق به طور مستقیم به شما نگفته است که باید هزینه روشنایی خیابان را هم پرداخت کنید.
تفاوت دیگر بین کالای عمومی و خصوصی در عدم محدودیت و استثنا برای همه مردم است. در واقع شما حتی اگر هزینه روشنایی کوچه و خیابان را هم پرداخت نکنید، باز هم چراغ ها برایتان روشن می مانند. اما در کالای خصوصی تا زمانی که پولی نپردازید، هیچ کالایی به شما اختصاصی پیدا نمی کند.
در جدول زیر به طور کامل به مقایسه بین کالاهای خصوصی و عمومی پرداخته ایم.
ویژگی ها | کالای عمومی | کالای خصوصی |
رقابت پذیری | غیررقابتی هستند و مصرف یک نفر، مصرف دیگران را محدود نمی کند. | رقابتی هستند و مصرف یک نفر، مصرف برای دیگران را محدود می کند. |
استثناپذیری | غیرقابل استثنا هستند و نمی توان کسی را از مصرف محروم کرد. | قابل استثنا هستند و می توان مصرف را فقط به پرداخت کنندگان محدود کرد. |
تأمین کننده اصلی | دولت یا نهادهای عمومی | بازار و بخش خصوصی |
مثال ها | امنیت ملی، روشنایی معابر، محیط زیست، هوای پاک | غذا، لباس، خودرو، تلفن همراه و... |
قیمت گذاری | یا رایگان هستند و یا از طریق مالیات یا بودجه عمومی تأمین می شوند. | قیمت گذاری بر اساس عرضه و تقاضا در بازار انجام می شود. |
تفاوت بین کالای عمومی و کالای مشاع
ابتدا بهتر است در مورد کالای مشاع صحبت کنیم و بعد به تفاوت آن با کالاهای عمومی بپردازیم. کالای مشاع به کالایی اطلاق می شود که دو یا چند نفر به طور مشترک مالک آن هستند، اما سهم هر یک از مالکان به طور مشخص، تعیین نشده است. به عبارت دیگر، در مالکیت مشاع، همه مالکان به طور مساوی در کل کالای مشاع سهم دارند، اما نمی توان سهم هر یک را به طور جداگانه مشخص کرد.
برای مثال دو نفر به صورت مشاع مالک یک زمین هستند که هر یک از آنها در کل زمین حق دارند. اما نمی توانند بدون توافق دیگری، بخشی از زمین را به نام خود ثبت کنند. برای مثال باید به ماهیگیری، منابع آب زیرزمینی و یا استفاده از مرتع عمومی (برای چرای دام) اشاره کنیم. با این توصیفات کالای مشاع دو ویژگی مهم دارد:
- قابل رقابت هستند و با تصاحب یکی، استفاده برای دیگران محدود می شود.
- غیرقابل استثنا هستند و نمی توان کسی را در استفاده از آن ها منع کرد.
همان طور که گفتیم کالاهایی عمومی هم دو ویژگی دارند: غیررقابتی بودن و غیرقابل استثنا بودن. پس با این توضیحات باید بگوییم کالای مشاع و کالای عمومی در یک ویژگی با هم اشتراک دارند:
- هر دو غیرقابل استثنا هستند و نمی توان کسی را از استفاده از کالای مشاع و عمومی محروم کرد.
- اما کالای عمومی غیر رقابتی است و مصرف یک فرد از کالا، مصرف دیگران را محدود نمی کند. اما کالای مشاع چنین ویژگی ندارد و اگر یک فرد از آن استفاده کند، مصرف دیگران محدود می شود. برای مثال برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی توسط یک نفر، میزان آب در دسترس دیگران را کاهش می دهد.
مثال هایی از کالاهای عمومی در زندگی روزمره
در ادامه به چند نمونه کالای عمومی اشاره کرده ایم که هر روز با آن ها سروکار داریم، اما شاید کمتر توجه ما را به خود جلب کرده باشند.
- زیرساخت ها و خدمات شهری:
- روشنایی معابر و چراغ های خیابان
- پل ها و جاده های عمومی
- پارک های شهری و فضاهای سبز
- امنیت و خدمات اضطراری:
- امنیت ملی و محلی، حفاظت از کشور و شهرها توسط نیروهای نظامی و پلیس
- خدمات اورژانس و دسترسی به خدمات امدادی
- محیط زیست و منابع طبیعی:
- هوای پاک
- محیط زیست
- اطلاعات و ارتباطات:
- سیگنال های رادیویی و تلویزیونی عمومی
- آموزش و فرهنگ:
- کتابخانه های عمومی
- آموزش عمومی و رایگان
چرا کالاهای عمومی باید توسط دولت تأمین شوند؟
دلیل اصلی اینکه دولت ها موظفند کالاهای عمومی را تأمین کنند، به ویژگی های خاص این کالاها مربوط می شود که انگیزه سرمایه گذاری و تولید را برای بخش خصوصی از بین می برد. به عبارت دیگر انگیزه سود در این کالاها وجود ندارد تا بخش خصوصی را برای ورود و تولید تشویق کند.وقتی این کالاها غیر استثنا هستند، یعنی نمی توان مانع از استفاده کسی شد. پس حتی اگر کسی بابت آن ها پولی پرداخت نکند، نمی توان استفاده او را محدود کرد.
از سوی دیگر وجود این کالاها برای رفاه مردم یک کشور ضرورت دارند و دولت ها موظفند یا آن ها را تأمین کنند و یا برای محافظت و جلوگیری از تخریب آن ها چاره ای بیندیشند. برای مثال منابع آب زیرزمینی یا مرتع جزء کالاهای عمومی هستند که نباید بیش از حد مصرف شوند؛ چون به محیط زیست آسیب وارد می شود. در این مواقع دولت باید به فکر راهکارهایی برای محافظت از این کالاها باشد.
گفتنی است دولت ها با استفاده از ابزارهایی مانند مالیات، منابع لازم را جمع آوری و این کالاها را تأمین می کنند. این اقدام باعث می شود که همه افراد جامعه بدون نگرانی از کمبود، از مزایای این کالاها بهره مند شوند.
مشکلات اقتصادی مرتبط با کالاهای عمومی
دولت ها برای مدیریت، محافظت و تأمین کالاهای عمومی با مشکلات زیادی مواجه هستند که عبارتند از:
مشکل بهره برداری آزاد(Free Rider Problem)
اولین ایرادی که به این کالاها وارد می شود، استفاده بی قید و شرط آن هاست. در یک محله، شهرداری هزینه های روشنایی معابر را از طریق مالیات تأمین می کند. پس همه ساکنان محله از نور چراغ های خیابانی بهره مند می شوند و حتی اگر برخی از آن ها مالیات نپردازند، باز هم قادر به استفاده از این خدمات خواهند بود. این پدیده "بهره برداری آزاد" است.
همین موضوع باعث می شود افرادی که از کالاهای عمومی استفاده می کنند، تمایلی به پرداخت هزینه نداشته باشند. به هر حال فکر می کنند مالیات فقط از آن ها گرفته می شود و به دولت و هزینه های خدمات عمومی توجهی ندارند.
از سوی دیگر در کالاهای عمومی، نمی توان افراد را از استفاده محروم کرد. پس باز هم مردم برای پرداخت هزینه تمایلی ندارند چون فکر می کنند در صورت عدم پرداخت باز هم قادر به استفاده از این امکانات خواهند بود.
عدم وجود سرمایه گذاران بزرگ
دومین ایرادی که به کالاهای عمومی گرفته شده و دولت در تأمین آن ها با مشکل روبرو می شود، نبود قشر سرمایه گذار در این حوزه است. در بالاتر گفتیم که به دلیل ویژگی های خاص کالاهای عمومی، بخش خصوصی انگیزه ای برای تأمین این کالاها ندارد.
کالای عمومی و رفاه اجتماعی
این کالاها برای افزایش سطح رفاه عمومی جامعه، تأمین عدالت اجتماعی و توسعه پایدار ضرورت دارند. برای مثال روشنایی معابر، ساخت پارک و فضای سبز و یا به کار بستن راهکارهایی برای تأمین هوای پاک و جلوگیری از آلودگی از جمله مواردی هستند که در تأمین رفاه عمومی جامعه تاثیرگذار هستند.
از سوی دیگر برخی از این کالاها برای سلامت انسان ضروری هستند. برای مثال حفظ محیط زیست و تأمین هوای پاک به طور غیر مستقیم با سلامت انسان ارتباط دارد و به همین دلیل دولت ها موظفند این کالاها را تأمین کنند. با این حال هیچ سرمایه گذاری تمایلی برای ورود به این بخش ندارد (به همان دلایلی که در بالاتر به آن ها اشاره کردیم).
البته شما به جای سرمایه گذاری در کالاهای عمومی می توانید به روش دیگری به نام "کرادفاندینگ" یا تأمین مالی جمعی فکر کنید. در این روش سرمایه مورد نیاز کسب و کارهای کوچک و متوسط تأمین می شود که هدف از این کار، کمک به این مشاغل برای رشد و توسعه بیشتر است. در واقع رشد این کسب و کارها به طور مستقیم با رفاه مردم یک جامعه ارتباط پیدا می کند.
مزایای سرمایه گذاری در دونگی
دونگی یکی از مجریان کرادفاندینگ است که با مجوز سازمان فرابورس و زیرنظر سبدگردان فیروزه فعالیت می کند. سرمایه گذاری در طرح های تامین مالی این مجموعه مزیت های زیر را به همراه دارد:
- پیش بینی سود بالاتر از سود سپرده های بانکی
- معافیت مالیاتی
- ریسک کنترل شده سرمایه گذاری
- امکان سرمایه گذاری با مبالغ کم
- شفافیت در طرح های سرمایه گذاری و مدیریت ریسک
- تنوع در سبد سرمایه گذاری
- دسترسی آنلاین و آسان
نتیجه گیری
کالای عمومی با دو ویژگی غیر قابل رقابت و غیر استثنا بودن شناخته شده است که از یک سو با استفاده یک نفر، مصرف دیگران محدود نمی شود. از سوی دیگر نمی توان کسی را برای استفاده از این کالاها منع کرد. کالاهای عمومی درست نقطه مقابل کالای خصوصی قرار می گیرند؛ به دلیل اینکه حتی اگر کسی برای آن ها هزینه پرداخت نکند، نمی توان او را از مصرف منع کرد. با این ویژگی، انگیزه سرمایه گذاری روی این کالاها از بین می رود.
با این حال دلیل اهمیت شناخت کالای عمومی از سایر کالاها برای سیاست گذاری و تحلیل های اقتصادی است. از سوی دیگر دولت ها موظفند در هر شرایطی (حتی اگر مردم مالیات پرداخت نکنند)، برای تأمین این کالاها برنامه ریزی داشته باشند. پس اگر به این موضوع علاقمند هستید، می توانید مقالات مرتبط ما را در این زمینه دنبال کنید. مشاوره سرمایه گذاری را با ما تجربه کنید.
سوالات متداول
خیر، زیرا شرکت های ارائه دهنده خدمات اینترنتی می توانند دسترسی افراد را به دلیل عدم پرداخت هزینه، محدود یا قطع کنند. از سوی دیگر مصرف بیش از حد توسط کاربران می تواند منجر به کاهش کیفیت خدمات برای سایرین شود.
خیر، در عمل همه افراد دسترسی برابر به کالاهای عمومی ندارند و عواملی مثل تفاوت جغرافیایی، نابرابری اقتصادی، تبعیض و موانع اجتماعی و... مانع از دسترسی برابر همه مردم به این کالاها می شود.
خیر، به دلیل ویژگی غیرقابل استثناء بودن هیچ انگیزه ای برای سرمایه گذاری در این بخش وجود ندارد و دولت به تنهایی و از طریق مالیات این امکانات را فراهم می کند.
سرمایه گذاری در طرح های دونگی
بهترین فرصت برای سرمایه گذاری در طرح های دونگی، دارای نماد از فرابورس ایران
ثبت نام رایگان