نبض بازار در دست سکه: آیا پیش فروش جدید، دلار را مهار می کند؟

خبر کوتاه و آشناست. بانک مرکزی بار دیگر ابزار قدیمی خود را از جعبه خارج نموده و اعلام کرده است که دور جدید حراج و پیش فروش سکه طلا به زودی از طریق مرکز مبادله ایران کلید خواهد خورد.

این سیاست که بارها در اقتصاد ایران آزموده شده، قرار است بار دیگر به عنوان یک راهکار انقباضی برای مهار نقدینگی و آرام کردن بازارهای ملتهب ارز و طلا به کار گرفته شود. بر اساس اعلام رسمی، زنگ اولین حراج سکه در تاریخ 5 شهریور به صدا در خواهد آمد و اولین مرحله پیش فروش نیز برای 17 شهریور برنامه ریزی شده است.

کارشناسان معتقدند این اقدام می تواند در کوتاه مدت، با جذب سرمایه و پول نقد از دست مردم، عطش بازار مالی را کم کند، اما سوال اصلی اینجاست که آیا این مُسکن موقت، در بلندمدت نیز درمانی برای اقتصاد خواهد بود؟

استفاده از پیش فروش سکه به عنوان ابزاری برای کنترل بازار، داستان جدیدی نیست. این سیاست از دهه 1390 به یکی از راهکارهای اصلی دولت ها برای مقابله با تورم و نوسانات ارزی تبدیل شده است.

در سال های 1390 و 1391، بانک مرکزی با اجرای این طرح توانست حجم قابل توجهی از نقدینگی را جمع آوری کند تا از فشار بر بازار ارز بکاهد. اما مشکلاتی مانند تاخیر در تحویل سکه ها، اعتماد مردم را خدشه دار کرده اند.

با تشدید تحریم ها در سال 1396، این سیاست دوباره به جریان افتاد، اما باز هم نتوانست در برابر موج تورم، پایداری چندانی از خود نشان دهد. از سال 1402، این فرآیند با ساختاری منظم تر از طریق مرکز مبادله ارز و طلای ایران ادامه یافت. تا امروز، بیش از 80 مرحله حراج سکه از این طریق انجام شده و تا پایان سال 1403 نیز، 3 مرحله پیش فروش سکه طلا در این مرکز برگزار گردید.

در علم اقتصاد، تمایل مردم به نگهداری پول نقد در مقابل سرمایه گذاری در حساب های بلندمدت، یک شاخص مهم است. وقتی مردم پول نقد بیشتری نگه می دارند، سرعت گردش پول در اقتصاد بالا می رود و این خود به تورم دامن می زند.

سیاست پیش فروش سکه دقیقا به همین نقطه حمله می کند. با دریافت پول نقد از شما و تحویل سکه در آینده (3 ماه بعد)، بانک مرکزی به طور موقت حجم پول در گردش را کاهش می دهد. این کار مانند یک سد موقت عمل کرده و فشار تورم را برای مدتی کم می کند.

اما مشکل زمانی آغاز می شود که موعد تحویل سکه ها فرا می رسد. در آن زمان، با فروش سکه ها در بازار آزاد، حجم زیادی پول نقد دوباره به اقتصاد تزریق می شود و اگر انتظارات تورمی همچنان بالا باشد، اثر انقباضی سیاست کاملا خنثی خواهد شد.

در شرایط بی ثباتی اقتصادی، بسیاری برای حفظ ارزش دارایی خود به خرید طلا و ارز روی می آورند. پیش فروش سکه با قیمتی پایین تر از قیمت طلا بازار آزاد، تلاش می کند تا بخشی از این تقاضا را به سمت خود بکشاند و از التهاب بازار بکاهد. به عقیده کارشناسان، این سیاست می تواند یک شوک کوتاه مدت مثبت ایجاد کند، اما در بلندمدت، تاثیر قابل توجهی بر کنترل نوسانات نخواهد داشت.

آیا این سیاست یک راه حل پایدار است؟ پاسخ اغلب کارشناسان منفی است. سیاست پیش فروش سکه در بهترین حالت یک راهکار کوتاه مدت است که تاثیر پایداری بر کاهش نقدینگی یا کنترل تورم ندارد. تجربه های گذشته نشان می دهند که این ابزار نه تنها نتوانسته تورم را به صورت ریشه ای مهار کند، بلکه گاهی به هدررفت ذخایر طلای کشور و افزایش انگیزه های سوداگرانه منجر شده است.

کارشناسان معتقدند حل اصولی مشکل تورم در ایران نیازمند اصلاحات ساختاری است. مواردی مانند اصلاح بودجه ریزی دولت، افزایش استقلال بانک مرکزی و بهبود روابط بین الملل برای کاهش ریسک های سیاسی، راهکارهایی هستند که می توانند به کنترل پایدار تورم کمک کنند؛ در غیر این صورت، سیاست هایی مانند پیش فروش سکه، تنها یک مُسکن موقت برای یک بیماری مزمن باقی خواهند ماند.