شباهت های تکان دهنده بورس ایران و روسیه: آیا سناریوی سقوط بازار سهام مسکو در تهران تکرار می شود؟

بازار سهام ایران و روسیه، با وجود تفاوت های سیاسی و اقتصادی، شباهت های ساختاری عمیقی دارند که می توانند تجربه مسکو در بحبوحه جنگ اوکراین را به الگویی برای درک شرایط فعلی بورس تهران بدل کنند. این تحلیل، یک مقایسه مو به مو از این 2 بازار است تا مشخص شود آیا راهکارهای روس ها می تواند علاجی برای بازار سرمایه ایران باشد یا خیر.

هر 2 بازار به شدت «کامودیتی محور» هستند و وابستگی بالایی به درآمدهای حاصل از نفت، گاز، فلزات و پتروشیمی دارند. این ویژگی مشترک باعث می شود که نوسانات قیمت های جهانی و تغییرات نرخ ارز، تاثیری مستقیم و تعیین کننده بر شاخص های کل داشته باشد. تضعیف پول ملی، به سود شرکت های بزرگ صادرکننده و در نهایت به رشد اسمی شاخص منجر می شود.

حضور پررنگ دولت و شرکت های شبه دولتی در صنایع بزرگ، نقطه مشترک دیگر این 2 بازار است. در روسیه، غول هایی مانند گازپروم، روس نفت و اسبربانک و در ایران، شرکت های پتروشیمی، فولادی ها و بانک های بزرگ، وزن اصلی شاخص را تشکیل می دهند.

این موضوع، دخالت دولت در شرایط بحرانی بازار را تشدید می کند. در نهایت، هر 2 کشور در سال های 2020 تا 2021 شاهد هجوم سرمایه گذاران خرد و بی تجربه به بازار بودند که الگوهای رفتاری هیجانی مانند صف نشینی و ترس از جاماندگی (FOMO) را در هر 2 بازار به یک پدیده رایج تبدیل کرد.

البته تفاوت های مهمی نیز وجود دارد. حضور چشمگیر سرمایه گذاران خارجی در بازار روسیه (پیش از جنگ)، شیوه قیمت گذاری روزانه و بدون محدودیت در مسکو و کیفیت بالاتر حکمرانی اقتصادی در روسیه، 3 تفاوت مهمی هستند که باید در این مقایسه مد نظر قرار گیرند.

بورس مسکو (MOEX) حتی پیش از آغاز جنگ، روزهای سختی را تجربه می کرد. شاخص این بازار از 3 ماه و نیم پیش از شروع درگیری ها، تحت تاثیر ریسک های ژئوپلیتیک و افزایش نرخ بهره، یک ریزش 30 درصدی را ثبت کرده بود. اما فاجعه اصلی در روز اول جنگ، 24 فوریه 2022، رخ داد. شاخص در معاملات صبحگاهی تا 45٪ سقوط کرد و با وجود جبران بخشی از آن، در نهایت با یک کاهش روزانه 33 درصدی بسته شد. این اتفاق به عنوان پنجمین ریزش بزرگ تاریخ بازارهای سهام جهان ثبت شد.

واکنش مقامات روسی فوری و قاطع بود. معاملات بورس مسکو از روز بعد، 25 فوریه، به طور کامل تعلیق و بازار به مدت 1 ماه تعطیل شد. بازگشایی مجدد در اواخر ماه مارس به صورت محدود و تنها با 33 شرکت بزرگ آغاز شد. در کمال شگفتی، بازار در روز اول بازگشایی 25٪ رشد کرد. این رشد متناقض، نتیجه 3 اقدام حمایتی دولت بود:

1. ممنوعیت فروش سهام توسط خارجی ها
2. ممنوعیت فروش استقراضی (Short Selling)
3. اعلام خبر تزریق 10 میلیارد دلار از صندوق ثروت ملی برای خرید سهام

با این حال، این رشد پایدار نبود و شاخص تمام سود خود را طی 5 ماه بعد از دست داد. احیای واقعی بازار سهام روسیه، 8 ماه پس از شروع جنگ، از اکتبر 2022 آغاز شد. با این وجود، این بازار هرگز به سطح اوج قبل از جنگ بازنگشت و امروز به یک بازار داخلی با نقدشوندگی پایین تر تبدیل شده است.

سقوط تاریخی بورس مسکو و همچنین مسیر بازگشت آن، ریشه در 3 عامل مهم داشتند. اولین عامل، ترس طبیعی ناشی از جنگ بود. دومین عامل، درصد بسیار بالای سرمایه گذاران خارجی بود که با پیش بینی تحریم ها، برای خروج از بازار هجوم آوردند. اما به عقیده کارشناسان، سومین و مهم ترین عامل، سیاست های پولی انقباضی بانک مرکزی روسیه بود.

بانک مرکزی روسیه برای کنترل تورم و حفظ ارزش روبل، به صورت تهاجمی نرخ بهره را از 9.5٪ به 20٪ افزایش داد. این اقدام اگرچه به سقوط بیشتر بازار سهام دامن زد، اما اولویت اصلی سیاست گذار، یعنی حفظ ثبات اقتصاد کلان را محقق کرد. میانگین تورم تک رقمی باقی ماند، ارزش روبل پس از سقوط اولیه تقویت شد که اقتصاد روسیه از ابتدای جنگ تاکنون 6.8٪ رشد کرده است. در واقع، بازار سهام برای مدتی قربانی شد تا ثبات کل اقتصاد حفظ شود.

با وجود شباهت ها، وضعیت بورس ایران در مواجهه با بحران، تفاوت های عمیقی با تجربه روسیه دارد. 3 عامل باعث می شود که شدت سقوط اولیه در ایران کمتر از روسیه باشد. اول، در ایران سرمایه گذار خارجی برای فرار وجود ندارد. دوم، سرمایه گذاران خرد بی تجربه، طی رکود 4 ساله اخیر تا حد زیادی از بازار خارج شده اند. سوم، وجود دامنه نوسان روزانه در بورس تهران، از سقوط های ناگهانی جلوگیری نموده و ریزش را فرسایشی می کند.

اما 2 دلیل مهم وجود دارد که نشان می دهند احیای بازار سهام در ایران به سبک روسیه، به سختی قابل تصور است. اول، وضعیت بنیادین اقتصاد. روسیه با یک اقتصاد نسبتا مستحکم و حکمرانی قابل قبول وارد جنگ شد. اما جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل، در بستر یک اقتصاد تحریم زده، تخلیه شده از منابع و با حکمرانی اقتصادی ضعیف اتفاق افتاد.

دوم، نقش نرخ بهره. در روسیه، نرخ بهره بالا یک ابزار موقت برای کنترل بحران بود. اما در ایران، نرخ بهره بالا برای 4 سال پیاپی خود به یک بیماری مزمن تبدیل شده که ریشه در مشکلات ساختاری عمیق اقتصاد دارد و قدرت تنفس را از بازار سهام گرفته است.

مهم ترین درسی که می توان از تجربه روسیه گرفت این است که اثر ترس و وحشت بر بازار سهام، موقتی است. آنچه در نهایت مسیر بازار را تعیین می کند، شرایط واقعی اقتصاد و نرخ های بهره است. وضعیت نامناسب فعلی بورس تهران، ریشه در متغیرهای اقتصادی دارد، نه فقط شرایط سیاسی.

تداوم نرخ های بهره بسیار بالا، وضعیت نامطلوب سودآوری شرکت ها و سیاست های ارزی نامناسب، مجموعه عواملی هستند که حتی بدون جنگ نیز بازار سهام را در وضعیت نامساعدی قرار می دادند. بنابراین، راه نجات بازار سرمایه، در درجه اول نجات خود اقتصاد است. مجموعه تصمیماتی که علامت اصلاح رویه حکمرانی اقتصادی را به بازار بدهند، می توانند حتی سریع تر از روسیه بر بورس تهران اثر بگذارند و اعتماد را به این بازار بازگردانند.

وقتی بورس قربانی اقتصاد می شود، سرمایه هوشمند کجا می رود؟

تجربه تکان دهنده روسیه و تحلیل وضعیت بورس تهران یک حقیقت تلخ را آشکار می کند که بازار سهام، بیش از آنکه یک موتور مستقل برای خلق ثروت باشد، قربانی سیاست های کلان و بیماری های مزمن اقتصاد است.

وقتی بزرگترین شرکت ها اسیر قیمت گذاری دستوری، نوسانات ارز و نرخ بهره بالا هستند، سرمایه گذاری در آن ها به قماری پرریسک بر سر آینده کلان کشور تبدیل می شود. راهکار هوشمندانه، فرار از این بازی بزرگان و سرمایه گذاری در یک «اقتصاد موازی» است؛ اقتصادی که در آن، موفقیت نه به سیاست های دولتی، بلکه به عملکرد واقعی یک کسب وکار مشخص گره خورده است.

پلتفرم دونگی دقیقا دروازه ورود به همین اقتصاد واقعی است. شما به جای خرید سهام یک غول صنعتی که درگیر مشکلات ساختاری است، به صورت مستقیم در طرح توسعه یک شرکت کوچک یا متوسط مولد شریک می شوید. در این فضا، سرمایه شما با ضمانت نامه های بانکی حفظ می شود و بازدهی آن از رشد یک کسب وکار واقعی نشات می گیرد، نه از هیجانات یک بازار بیمار.

تمام این طرح ها برای تضمین کیفیت، توسط کارشناسان باتجربه به دقت ارزیابی می شوند. پس شما هم می توانید همین حالا و با حداقل 1 میلیون تومان، سرمایه گذاری خود را در این اقتصاد موازی شروع کنید.