خاموشی های پایدار: نیاز به تحول در صنعت برق ایران

به گزارش ایسنا، وزیر نیرو با اعلام عبور از پیک مصرف برق، از پایان قریب الوقوع خاموشی ها سخن گفته بود؛ با این حال، با فرارسیدن نیمه شهریور ماه 1404، قطعی برق همچنان ادامه دارد و این موضوع پرسش هایی درباره زمان رفع این مشکل به وجود آورده است. بررسی ها نشان می دهد ناترازی میان تولید و مصرف برق که از سال 1397 آغاز شد، در سال 1403 به اوج خود رسید و شکاف بین این دو به حدود 20 هزار مگاوات افزایش یافت. این وضعیت، ناشی از فرسودگی تجهیزات، کاهش ظرفیت تولید و فشار فزاینده بر شبکه برق است. افزون بر این، رشد بیش از 8 درصدی مصرف برق در سال گذشته، بار مضاعفی بر تامین انرژی تحمیل کرده است.

وزیر نیرو اخیرا اعلام کرد که ناترازی برق در سال جاری با کاهش 5000 مگاواتی نسبت به سال گذشته به 14 هزار و 919 مگاوات رسیده است. با این وجود، شدت خاموشی ها در سال 1404 نسبت به ادوار گذشته تشدید شده و بسیاری از شهرها و استان ها با قطع برق طولانی مدت، گاه تا چهار ساعت در روز، مواجه شده اند که نارضایتی گسترده ای را به دنبال داشته است. در حالی که برنامه ریزی ها پیش بینی می کرد عبور از اوج مصرف در مردادماه، مشکلات خاموشی را تا نیمه شهریور برطرف کند، این امیدواری تاکنون محقق نشده است.

گزارش های رسمی و بررسی های کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، ریشه اصلی این بحران را ناترازی عمیق تولید و مصرف و کمبود سرمایه گذاری در زیرساخت های برق و آب عنوان کرده اند. در جلسه علنی مجلس، این کمیسیون با قرائت گزارشی، مشکلات اقتصادی و ناکافی بودن منابع مالی برای توسعه شبکه را عامل اصلی دانست. کارشناسان هشدار می دهند که تداوم این روند، با افزایش تقاضای برق ناشی از توسعه صنایع نوین، فناوری های پیشرفته و هوش مصنوعی، در سال های آتی پیچیدگی بیشتری پیدا خواهد کرد. آن ها معتقدند تکیه بر روش های سنتی تولید انرژی دیگر نمی تواند پاسخگوی نیازهای روبه رشد باشد.

کشورهای پیشرو در این حوزه، با ارتقای راندمان نیروگاه ها، تکمیل چرخه های ترکیبی و گسترش انرژی های تجدیدپذیر، مسیری پایدار را دنبال می کنند که می تواند الگویی برای آینده صنعت برق ایران باشد. افزون بر ناترازی، چالش تامین سوخت نیروگاه ها نیز در سال گذشته مشکلات جدی ایجاد کرده است. کمبود سوخت، برنامه ریزی تعمیرات اساسی را مختل کرده، راندمان را کاهش داده و به تجهیزات آسیب رسانده است. خشکسالی های پی درپی و افت 40 درصدی تولید نیروگاه های برق آبی نیز تامین پایدار انرژی را دشوارتر ساخته است.

ورود سازمان بازرسی کل کشور به این موضوع، نشان دهنده جدیت در بررسی ریشه ها است. رئیس این سازمان از دریافت برنامه های دولت های پیشین و کنونی، به ویژه طرح های وزارت نیرو، برای شناسایی دلایل ناترازی خبر داده و تاکید کرده که کوتاهی های گذشته مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. با این حال، وعده های فعلی برای پایان خاموشی ها، بدون رفع ریشه ای مشکلات، کافی به نظر نمی رسد. حجم بالای ناترازی، فرسودگی زیرساخت ها و کاهش تولید برق آبی نشان می دهد که حل این بحران نیازمند اصلاحات ساختاری، سرمایه گذاری در نیروگاه های مدرن و مدیریت بهینه مصرف است.

کارشناسان بر این باورند که بدون تغییر اساسی در رویکرد تامین و توزیع انرژی، احتمال تکرار خاموشی های گسترده در سال های آتی همچنان پابرجاست. از این رو، پایان دائمی این معضل بیش از هر زمان به اتخاذ تصمیم های راهبردی، جذب سرمایه های جدید و بهره گیری از فناوری های نوین وابسته است. تاخیر در آغاز این مسیر ممکن است تابستان های آینده را با چالش های شدیدتری روبه رو کند.